W ramach wpisów na tym Blogu kilkakrotnie był już poruszany temat zapisu windykacyjnego, który rozpatrywano pod kątem różnorakich, praktycznych aspektów. Dziś również chciałbym omówić jeden z nich, związany z wątpliwościami w kwestii, czy do rozrządzeń uczynionych w testamentach notarialnych, sporządzonych przed 23 października 2011 r. należy stosować przepisy o zapisie windykacyjnym, skoro dopiero z powyższą datą instytucja ta weszła do polskiego porządku prawnego? Na to pytanie odpowiedział w uchwale z dnia 7 lutego 2014 r. Sąd Najwyższy (III CZP 95/13).
Zgodnie z art. 9811 §1 kodeksu cywilnego, w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Ponadto, przedmiotem zapisu windykacyjnego może być tylko jeden ze składników majątkowych wymienionych w §2, tj. rzecz oznaczona co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne oraz ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Ustawodawca przewidział jeszcze inne obwarowania – nie można np. ustanowić zapisu windykacyjnego z zastrzeżeniem warunku lub terminu.
Prawidłowo ustanowiony zapis windykacyjny z chwilą otwarcia spadku wywołuje skutki rzeczowe, co oznacza, że zapisobierca nabywa przedmiot zapisu bezpośrednio chwilą śmierci spadkodawcy.
Co zatem powinien zrobić sąd w sytuacji, gdy rozrządzenie odpowiadające wymogom zapisu windykacyjnego znalazło się w testamencie notarialnym sporządzonym przed 23.10.2011 r., czyli w czasie, gdy instytucja zapisu windykacyjnego jeszcze w kodeksie cywilnym nie istniała, natomiast otwarcie spadku nastąpiło już po tej dacie? W zależności od klasyfikacji prawnej takiego rozrządzenia, wywołałoby ono inne skutki. Z uwagi na brak przepisów intertemporalnych w ustawie nowelizującej kodeks cywilny, wątpliwości w powyższej kwestii powziął w toku rozpatrywania konkretnej sprawy jeden z sądów okręgowych i zwrócił się o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego do Sądu Najwyższego.
Odpowiadając na powyższe pytanie, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 lutego 2014 r. uznał, że skuteczność zapisu windykacyjnego podlega ocenie na podstawie prawa obowiązującego w chwili otwarcia spadku. Zatem w sytuacji, gdy w momencie sporządzania testamentu notarialnego nieznana była jeszcze polskiemu prawu instytucja zapisu windykacyjnego, to jeśli otwarcie spadku nastąpiło po 23.10.2011 r., zapisobiorca nabędzie przedmiot zapisu już z chwilą śmierci spadkodawcy.
