Utwory architektoniczne w systemie polskiego prawa autorskiego mają specyficzną pozycję. Ich szczególna regulacja ma za zadanie chronić zarówno autorów, jak i nabywców projektów. Wyjątkowy charakter tych przepisów wywołuje szereg problemów interpretacyjnych, z których najbardziej istotnym jest określenie granic uprawnień inwestora do zmian projektu wprowadzanych w ramach realizacji inwestycji oraz dalszej eksploatacji projektu.
Przed przystąpieniem do dalszych rozważań należy podkreślić, że utwory architektoniczne w tym projekty, podlegają ochronie prawnoautorskiej. W związku z tym ich autorom przysługują do nich zarówno majątkowe prawa autorskie, jak i osobiste prawa autorskie.
Polski ustawodawca, w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych (dalej: Prawo autorskie), ustanowił wyjątkową regułę korzystania z projektów architektonicznych. Została ona wyrażona w art. 61 Prawa autorskiego: ,,Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.” Z takiej regulacji wynikają dwa fakty: jeden banalny – wraz z nabyciem egzemplarza projektu kupujący nie nabywa do niego ani osobistych praw autorskich, ani całości majątkowych praw autorskich (prawo do przeprowadzenia budowy jest tylko jednym polem eksploatacji projektu – tylko jednym kawałkiem z całego tortu majątkowych praw autorskich) oraz drugi – kupujący może wykorzystać egzemplarz projektu do przeprowadzenia jednej (i tylko jednej) inwestycji.
Jak to się ma do możliwości dokonywania zmian w projekcie? Otóż, dokonywanie zmian w projekcie narusza osobiste prawo autorskie jakim jest prawo do integralności utworu. W konsekwencji tego oraz powyższych rozważań należy stwierdzić więc, że nabywca egzemplarza projektu nie może więc dokonywać zmian w projekcie, gdyż nie posiada osobistych praw autorskich do utworu architektonicznego. Zasadniczo więc nabywca projektu może prowadzić budowę jedynie zgodnie z projektem.
Czy można więc, w jakikolwiek sposób, rozszerzyć prawa nabywcy projektu architektonicznego tak, aby mógł on dokonywać zmiany w budowanym obiekcie? Właściwie to nie. Dość popularnym stwierdzeniem jest, że sprawę rozwiązałoby nabycie majątkowych praw autorskich do projektu, ale fakty są takie że nie rozwiązuje to głównego problemu, a mianowicie nieposiadania osobistych praw majątkowych do projektu przez nabywcę.
W związku z tym, że zgodnie z Prawem autorskim, osobiste prawa autorskie są niezbywalne, aby dokonać jakiejkolwiek zmiany w projekcie, a w konsekwencji w budowanym lub wybudowanym budynku, wymagana jest zgoda autora projektu, nawet gdy nabywca projektu/inwestor posiada całość majątkowych praw autorskich do projektu.
Pomimo powyższego stwierdzenia, należy dopisać jeszcze jedną uwagę. Bez wątpienia posiadacze projektu, a przede wszystkim posiadacze praw majątkowych do projektu, mogą dokonać w nim pewnych zmian bez gody autora, korzystając z wyjątku przewidzianego w art. 49 ust. 2 Prawa autorskiego, zgodnie z którym posiadacz majątkowych praw autorskich może dokonać zmian w utworze jeśli są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Niestety nie da się precyzyjnie określić czym jest ta oczywista konieczność, ale wnioskując z orzecznictwa oraz ze specyfiki utworów architektonicznych, w ich kontekście należy rozumieć ją szerzej niż w przypadku innych rodzajów utworów (literackich, plastycznych itd.).
Na podstawie powyższych rozważań należy przedstawić następujące wnioski: dokonywanie zmian w utworze, w tym w projekcie architektonicznym narusza osobiste prawa autorskie. W związku z tym nabycie majątkowych praw autorskich nie zmienia stanu rzeczy polegającego na wymogu posiadania zgody autora na dokonywanie zmian w projekcie. Mimo tego, jeśli jest to oczywiście konieczne, posiadacz majątkowych praw autorskich może dokonać pewnych zmian w utworze, pod warunkiem, że robi to tylko w zakresie wymaganym przez zaistniałe okoliczności.
