Dzisiejszy wpis stanowi początek cyklu, który poświęcony zostanie instytucji zachowku. Z praktyki kancelarii wynika, iż sprawy o zachowek pojawiają – statystycznie – stosunkowo często w ramach prawa spadkowego, a jednocześnie sama instytucja jest skomplikowana i budzi wiele wątpliwości.
Chcąc przybliżyć naszym Czytelnikom przepisy art. 991 k.c. – 1011 k.c., w których zawarta jest podstawowa regulacja dotycząca zachowku, pozwolę sobie jednak na krótki wstęp historyczny.
Początków omawianej instytucji doszukiwać się można już w prawie rzymskim, a jej ukształtowanie niewątpliwie związane było z prawem XII tablic, które wprowadzało zasadniczą swobodę testowania.
Właśnie swoboda testowania, czyli możliwość dysponowania majątkiem przez spadkodawcę według jego uznania, stanęła u podstaw narodzin zachowku, który miał chronić członków rodziny spadkodawcy przed skutkami dowolnych (a czasem chyba nawet krzywdzących) rozporządzeń.
Korzenie zachowku, jak wspomniałem, sięgają starożytnego Rzymu, a instytucja ta na przestrzeni wieków ulegała licznym modyfikacjom. Nowoczesny system zachowku (tzn. zbliżony do naszego), pojawił się dopiero w tzw. Landrechcie Pruskim, który wszedł w życie 1 czerwca 1794 r. Modelowa regulacja zachowku, służąca jako wzór dla wielu innych systemów krajowych, zawarta została natomiast w niemieckim kodeksie cywilnym, czyli Bürgerliches Gesetzbuch w § 2303 i n., który obowiązuje od 1 stycznia 1900 r.
Po tym krótkim wstępie historycznym czas najwyższy na odpowiedź na zasadnicze pytanie dzisiejszego wpisu: czym jest zachowek? Posługując się definicją ustawową zawartą w art. 991 § 1 k.c. przypomnieć należy, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się odpowiednia część (wynosząca 2/3 bądź 1/2) udziału spadkowego, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym (zachowek).
A zatem, przez zachowek rozumieć należy pewną część majątku spadkodawcy, przysługującą wskazanym w ustawie osobom (które z założenia są osobami najbliższymi spadkodawcy), bez względu na wolę spadkodawcy co do dysponowania swoim majątkiem, wyrażoną np. w sporządzonym przez niego testamencie czy w postaci dokonanych za życia darowizn.
Na temat tego, komu dokładnie zachowek przysługuje, od kogo zachowku można żądać, w jakiej wysokości oraz w jakich terminach i w jaki sposób przedmiotowych roszczeń dochodzić będzie można się dowiedzieć w kolejnych wpisach, do lektury których zachęcam.
