Instytucja wyjawienia majątku dłużnika, uregulowana w art. 913 – 920 1 KPC jest pomocniczym środkiem egzekucji świadczeń pieniężnych. Głównym jej celem jest uzyskanie przez wierzyciela wyczerpujących informacji na temat składników posiadanego przez dłużnika majątku celem skierowania do nich egzekucji. Zgodnie z art. 913 § 1 KPC „jeżeli zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności, może on żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują, przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych oraz do złożenia przyrzeczenia według roty: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożony przeze mnie wykaz majątku jest prawdziwy i zupełny”. Z powyższego wynika, że wierzyciel może złożyć taki wniosek do sądu w toku postępowania egzekucyjnego bądź po jego umorzeniu, załączając odpowiednie dokumenty uzasadniające obowiązek wyjawienia majątku tj. np. wysłuchanie wierzyciela przed umorzeniem postępowania egzekucyjnego lub postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na bezskuteczność. Wskazać należy, że ustawodawca przewidział również możliwość złożenia wniosku o wyjawienie majątku także przed wszczęciem egzekucji w przypadku gdy, wierzyciel uprawdopodobni, że nie uzyska w pełni zaspokojenia swojej należności ze znanego mu majątku, a także w sytuacji gdy po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty.
Wniosek o nakazanie wyjawienia majątku składa się w sądzie właściwości ogólnej dłużnika (wg miejsca zamieszkania lub siedziby), uiszczając przy tym opłatę sądową w wysokości 40 zł (art. 70 pkt 5 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. z 2010 roku, Nr 90, poz. 594). Jeśli chodzi o wymogi formalne wniosku to powinien on spełniać wymogi pisma procesowego określone w art.126 KPC, a ponadto zawierać żądanie zobowiązania dłużnika do przedstawienia wykazu majątku i złożenia przyrzeczenia. Należy pamiętać, aby do wniosku dołączyć dokumenty uzasadniające obowiązek wyjawienia majątku (wskazane powyżej). Sąd rozpoznaje wniosek po wezwaniu i wysłuchaniu stron, o ile się stawią.
Nadmienić warto, iż jedną z najważniejszych sankcji dla dłużnika wynikających z instytucji wyjawienia majątku jest możliwość zastosowania przez sąd środków przymusu wobec dłużnika, który bez usprawiedliwionej przyczyny nie stawi się do sądu w celu złożenia wykazu lub przyrzeczenia, lub – stawi się, lecz nie złoży wykazu lub odmówi odpowiedzi na zadane mu pytanie albo odmówi złożenia przyrzeczenia. W takich przypadkach sąd może zastosować wobec dłużnika grzywnę, przymusowe doprowadzenie lub areszt nieprzekraczający jednego miesiąca.
