Zakaz naliczania odsetek od odsetek jest instytucją znaną już prawu rzymskiemu. Zakaz ten, nazywany również z greki zakazem anatocyzmu, znajduje swój wyraz w art. 482 §1 Kodeksu cywilnego. Twórcy kodeksu nie uczynili go jednak zakazem bezwzględnym, przewidzieli od niego 3 wyjątki, z czego aż dwa znajdują się w tym samym przepisie, który ów zakaz ustanawia. W ostatnim czasie to jednak o trzecim z wyjątków zrobiło się głośniej. Otóż, odstąpienie od zakazu anatocyzmu wyrażone w art. 482 §2 KC, będące swoistym przywilejem instytucji kredytowych, stało się przedmiotem prezydenckiej nowelizacji kodeksu cywilnego, która ma być poddana pod pierwsze czytanie na trwającym właśnie posiedzeniu Sejmu. Korzystając z poruszenia tej tematyki przez Prezydenta, w dzisiejszym wpisie chciałbym przedstawić, w jakich okolicznościach można odstąpić od zakazu uregulowanego w art. 482 KC.
Jak wspomniałem wyżej, od zakazu naliczania odsetek od odsetek można odstąpić w trzech okolicznościach. Pierwszą z nich jest moment wytoczenia powództwa o zaległe zobowiązanie. Ustawodawca w art. 482 §1 KC pozwolił na skapitalizowanie odsetek za należne świadczenie, czyli doliczenie ich do sumy należności głównej oraz naliczanie odsetek od całej kwoty, od momentu wniesienia powództwa. Wyjątek ten jest chyba najbardziej znanym i najczęściej stosowanym odstąpieniem od zakazu anatocyzmu.
Zastosowanie drugiego wyjątku jest już zależne od woli obu stron zobowiązania. Jego zastosowanie polega na umówieniu się stron na zaliczenie należnych odsetek do należności głównej, już po ich powstaniu. Zawarcie takiej umowy wcześniej, czyli umowy, która dotyczyłaby odsetek, od przyszłych zaległości jest sprzeczne z zakazem naliczania i żądania odsetek od odsetek.
Trzeci wyjątek od zakazu anatocyzmu, zgodnie z art. 482 §2 KC, zastosować mogą instytucje kredytowe w przypadku udzielanych przez nich pożyczek długoterminowych. Taki zapis umowny nazywany jest procentem składanym. Instytucja tego wyjątku stosowana jest w praktyce w przypadku kredytów udzielanych przez banki i jest to właściwie jedyny przypadek, gdy zastosowanie znajduje art. 482 §2. Sytuacja taka wynika z problemów interpretacyjnych. Otóż zarówno pojęcia pożyczki długoterminowej oraz instytucji kredytowej wzbudzają wątpliwości zwłaszcza w kontekście rozwoju prawa bankowego oraz prawa rynku finansowego od czasu wejścia w życie art. 482 §2 KC. Na przykład, na potrzeby tego przepisu kredyt traktuje się jako rodzaj pożyczki długoterminowej, mimo że z Prawo bankowe rozróżnia umowy kredytu bankowego od pożyczek pieniężnych – pierwsze są tzw. czynnościami bankowymi sensu stricte, a drugie mogą być co najwyżej czynnościami bankowymi sensu largo, albo wcale nie muszą być czynnościami bankowymi. Z kolei pojęcie instytucji kredytowej w ujęciu prawa bankowego jest znacznie szersze niż pojęcie banku, a stosowanie przedmiotowego przepisu w praktyce jest ograniczane tylko do umów zawieranych przez banki.
Mimo, że główny cel prezydenckiej nowelizacji, o której wspominałem na początku wpisu jest podobny do celu noweli kodeksu cywilnego, która weszła w życie w lipcu tego roku, a jest nim ochrona obywateli przed spiralą zadłużenia, to jako główny problem regulacji z art. 482 §2 KC projektanci prezydenckiej ustawy podają wskazane wyżej wątpliwości interpretacyjne. Prezydent postanowił rozwiązać je w iście antyczny sposób – przecięciem węzła gordyjskiego, gdyż nowelizacja pozbywa się problemu trzeciego wyjątku od zakazu anatocyzmu przez jego uchylenie.
Jak ocenić takie rozwiązanie? Ocena Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu jest dość krytyczna przede wszystkim przez brak konsultacji z przedstawicielami branży bankowej oraz przez krótkie vacatio legis (30 dni), zwłaszcza w kontekście tego, jak dużych kwot ta nowelizacja dotyka. Miejmy jedynie nadzieję, że po tym jak w konsekwencji przedmiotowej nowelizacji, banki stracą jedno ze źródeł przychodów, nie będą poszukiwały nowych źródeł kosztem chronionych ustawą konsumentów.
Artykuł dostępny również w formie Podcastu. Kliknij tutaj by posłuchać!
