Umowy grupowego ubezpieczenia na życie polegają w dużym skrócie na tym, że ubezpieczający może zawrzeć umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek. Dobrym przykładem są ubezpieczenia grupowe w zakładach pracy (występujących jako ubezpieczający), gdzie pracownik przystępuje do takiej ochrony ubezpieczeniowej w prosty sposób, poprzez złożenie stosownej deklaracji (wniosku). Ubezpieczony (pracownik) przystępujący do umowy ubezpieczenia grupowego nie jest stroną tego stosunku, ale osobą na której rzecz zawarto tę umowę. W takiej sytuacji ubezpieczony jest uprawniony do żądania spełnienia świadczenia, w przypadku zajścia wypadku ubezpieczeniowego, co do zasady, bezpośrednio od ubezpieczyciela.
Kodeks cywilny przewiduje, że jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, art. 385 [1]-385 [3] Kc stosuje się odpowiednio w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego. Powołane przepisy dotyczą klauzul niedozwolonych, które nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne).
Czy jednak ubezpieczony przystępujący do umowy grupowego ubezpieczenia na życie posiada taką samą ochronę prawną, jak „standardowy” konsument przystępujący do indywidualnego ubezpieczenia na życie? Przepisy ustawy stanowią bowiem „tylko” o odpowiednim stosowaniu powołanych jak wyżej przepisów. Czy osoba przystępująca do umowy ubezpieczenia grupowego może zostać uznana za „konsumenta”, skoro nie staje się stroną umowy ubezpieczenia?
Na to drugie pytanie odpowiedział Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 17 grudnia 2015 r., gdzie wskazał, że ubezpieczony nie będący ubezpieczającym w umowie grupowego ubezpieczenia na życie, który złożył oświadczenie na podstawie art. 829 § 2 Kc, jest konsumentem w rozumieniu art. 22[1] Kc (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 grudnia 2015 r., sygn. V CSK 234/15).
Co do zakresu ochrony ubezpieczonego również odwołam się do orzecznictwa.
W stanie faktycznym, w którym to ubezpieczony ponosił cały ciężar ekonomiczny ubezpieczenia (tj. to on finansował składki) Sąd Apelacyjny w Warszawie wskazał, że skoro konsument przystępujący do programu ubezpieczenia grupowego, oferowanego przez ubezpieczyciela za pośrednictwem swojego zakładu pracy lub działających w nim związków zawodowych, ponosi takie same ciężary (obowiązek poniesienia pełnych kosztów składki), jak konsument zawierający indywidualną umowę ubezpieczenia, to obaj powinni korzystać z tego samego poziomu gwarantowanej ustawą ochrony prawnej. Sytuacja obu konsumentów - zawierającego umowę poza zakładem pracy jak i przystępującego do ubezpieczenia grupowego - jest w istocie taka sama, a wobec tego obaj powinni mieć w równym stopniu zagwarantowane uzyskanie rzetelnej informacji od ubezpieczyciela przed zawarciem umowy, której ciężar finansowy ponoszą w całości, a która ponadto wpływa na ich poczucie bezpieczeństwa, gdyż z założenia ma stanowić zabezpieczenie na wypadek trudnych sytuacji życiowych. Dalej Sąd argumentował, że trudno znaleźć względy aksjologiczne, które uzasadniałyby pozbawienie konsumenta, który ponosi cały ciężar finansowy umowy zawartej z ubezpieczycielem, ochrony wynikającej z art. 384 Kc, z tego tylko względu, że oferta ubezpieczenia trafia do niego za pośrednictwem zakładu pracy. Nie stanowi argumentu przeciwko zastosowaniu art. 384 Kc w drodze analogii to, że przepis ten nie został wymieniony w art. 808 § 5 Kc. W art. 808 Kc uregulowano bowiem typową sytuację, w której ubezpieczony korzysta z dobrodziejstwa zawartej na jego rachunek umowy ubezpieczenia, ale nie ponosi jej ciężarów, gdyż składkę opłaca ubezpieczający. W takim przypadku ubezpieczony w istocie pozostaje osobą trzecią w stosunku do umowy ubezpieczenia. Stąd przyznana mu w art. 808 § 5 Kc węższa ochrona nie powinna stanowić argumentu na rzecz uszczuplenia uprawnień ubezpieczonego konsumenta ponoszącego pełny ciężar finansowy umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - I Wydział Cywilny z dnia 8 stycznia 2015 r., sygn. I ACa 762/14).
Powyższe orzeczenia wskazują, iż sądy dokonując funkcjonalnej wykładni przepisów dotyczących ochrony konsumentów, rozciągają ją również na sytuacje obejmujące skutki przystąpienia konsumenta do umowy grupowego ubezpieczenia na życie.
