W jednym z poprzednich blogów podjąłem temat stwierdzenia nieważności małżeństwa przed sądami kościelnymi. Dziś kontynuuję ten wątek. Opiszę jedną z podstawowych przesłanek takiego stwierdzenia, która wiąże się z wadami konsensusu małżeńskiego (poprawnego wyrażenia woli przy zawieraniu małżeństwa).
Kanon 1095 p. 1 Kodeksu Prawa Kanonicznego stanowi, że Niezdolni do zawarcia małżeństwa są ci, którzy są pozbawieni wystarczającego używania rozumu.
Do czego sprowadza się taki stan? Przede wszystkim do tych chorób psychicznych, które mają wpływ na świadome wyrażenie woli w momencie wyrażania zgody małżeńskiej przez nupturientów (katalog tych chorób jest bardzo obszerny, poczynając od różnych rodzajów schizofrenii). Brak możliwości sprawnego używania władz umysłowych i intelektualnych spowodowany może być również przewlekłą chorobą alkoholową, uzależnieniem od substancji odurzających, czy innych patologii wpływających na swobodne podejmowanie decyzji.
Dla stwierdzenie tego stanu nie jest konieczne medyczne zdiagnozowanie schorzenia znoszącego swobodę w używaniu rozumu przez nupturienta, choć sędzia kościelny orzekający na tej podstawie musi mieć moralną pewność, iż w chwili zawierania małżeństwa osoba, u której podejrzewa się niewystarczające używanie rozumu była w takim stanie. Dojście do tej moralnej pewności często nie jest możliwe jedynie na podstawie przeprowadzonych w sprawie dowodów z dokumentów, czy zeznań świadków, więc koniecznym jest w takich sprawach prowadzenia opinii z biegłych (psychiatrów), którzy swoimi ocenami przybliżają sąd do poznania prawdy.
Przypomnę tu i podkreślę, iż ocena zdolności konsensualnej do zawarcia małżeństwa dokonywana jest na moment zawierania małżeństwa. Stany psychiczne osoby podejrzewanej o brak takiej zdolności zarówno przed aktem małżeństwa, jak i po jego zawarciu co prawda przybliżają sąd do rozstrzygnięcia, ale nie mogą go przesądzać.
Czy zatem na gruncie tego kanonu brak rozeznania oceniającego, skutkujący stwierdzeniem nieważności małżeństwa może wynikać z okoliczności przejściowej, istniejącej w chwili składania woli zawarcia małżeństwa?
Treść tego kanonu wskazuje, że takie stwierdzenie jest możliwe. Może to dotyczyć w szczególności takich sytuacji, w których małżonek znajdował się w takim stanie upojenia alkoholowego czy narkotycznego powodującego, iż jego wola w momencie wyrażenia zgody małżeńskiej była na tyle osłabiona, że działał on jak automat, będąc całkowicie obojętnym i nieświadomym skutków wyrażanej woli. Inna sprawa, że w takiej sytuacji kapłan powinien przerwać akt zaślubin.
Jak pokazuje życie, do takich sytuacji jednak dochodzi, więc ich ustalenie prowadzić powinno do stwierdzenia nieważności małżeństwa zawartego w takich okolicznościach.
