Jakie kary i środki karne będą mogły być nakładane na podmioty naruszające przepisy nowej ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych?

Na portalu prawosportowe.pl pisaliśmy już na temat projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dla uproszczenia dalej jako: „nowa ustawa”) pod kątem kwalifikowania organizacji sportowych jako podmiotów zbiorowych oraz w aspekcie znaczącego rozszerzenia kręgu osób, za działania których podmioty zbiorowe będą mogły ponosić odpowiedzialność. Proces legislacyjny trwa, projekt 11 stycznia 2019 r. trafił do Sejmu i obecnie jest na etapie opinii i konsultacji z wieloma podmiotami (m.in. Urząd Ochrony  a nowa ustawa zapowiada się na rewolucyjną i zasługuje na kompleksowe opracowanie. Z tego powodu w dzisiejszym wpisie chciałbym zająć się aspektem najbardziej medialnym, czyli karami nakładanymi w razie naruszenia nowej ustawy.

Punktem wyjścia jest rzecz jasna obowiązująca obecnie ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (dalej jako: „obowiązująca ustawa”). Artykuły 7-9 obowiązującej ustawy wymieniają kary i środki karne, jakie obecnie można na podmiot zbiorowy nałożyć. Są to:

1. Kara pieniężna w wysokości od 1 000 do 5 000 000 zł, nie wyższa jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.
2. Przepadek:

1. przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego lub które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego,
2. korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego,
3. równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego.

Dodatkowo, przepadku nie orzeka się, jeżeli przedmiot, korzyść majątkowa lub ich równowartość podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmiotowi.

3. Zakazy (od 1 roku do 5 lat):

 

1. promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń,
2. zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi,
3. zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem,
4. zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne.

 

4. Podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Powyższe kary i środki karne mogą wydawać się dotkliwe, jednak nowa ustawa przewiduje daleko idące zmiany w tym zakresie. Nowa ustawa przewiduje bowiem zupełnie nowy rodzaj kary, jakim będzie rozwiązanie podmiotu zbiorowego, co będzie oczywiście możliwe tylko przy spełnieniu ściśle określonych przesłanek, jednak samo istnienie takiej możliwości to olbrzymia zmiana. W nowej ustawie katalog kar przedstawia się następująco (art. 15-17 nowej ustawy):

1. Kara pieniężna w wysokości od 30 000 do 30 000 000 zł, a w przypadku „wyznaczonego organu podmiotu zbiorowego nadzorującego przestrzegania zasad i przepisów regulujących działalność podmiotu”, który nie dopełnił obowiązku przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego lub nie usunął stwierdzonych w ramach tego postępowania nieprawidłowości lub naruszeń, które ułatwiły lub umożliwiły popełnienie czynu zabronionego, w wysokości do 60 000 000 zł;
2. Rozwiązanie podmiotu zbiorowego;

Oprócz kar, poszerzony został także katalog środków karnych:

1. Stałe lub czasowe (od 1 roku do 5 lat) zamknięcie oddziału podmiotu zbiorowego;
2. Przepadek (na zasadach podobnych do tych zawartych w obowiązującej ustawie);
3. Zakazy (od 6 miesięcy do 10 lat) – niemal identyczny katalog jak w obowiązującej ustawie, dodano jeszcze zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju;
4. Podanie wyroku do publicznej wiadomości;
5. Obowiązek zwrotu na rzecz Skarbu Państwa równowartości wsparcia finansowego środkami publicznymi, otrzymanego od chwili popełnienia czynu zabronionego do chwili wydania orzeczenia w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego;
6. Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
7. Nawiązka (w wysokości do 5 000 000 zł).

Jak widać, zmiany są olbrzymie, a przewidywane przepisy bardzo restrykcyjne. Wprowadzono bowiem nową karę w postaci, rozwiązania podmiotu zbiorowego oraz zamknięcia oddziału podmiotu zbiorowego, co będzie oczywiście możliwe tylko przy spełnieniu ściśle określonych przesłanek, jednak samo istnienie takiej możliwości to olbrzymia zmiana. Znacznie zwiększono też dolną (z 5 000 zł do 30 000 zł) i górną (z 5 000 000 zł do 30 000 000, a kwalifikowanych przypadkach do 60 000 000 zł) granicę kar pieniężnych, w nowej ustawie nie ma też „bufora bezpieczeństwa” w postaci zakazu nakładania kar większych niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego.

Oprócz tego zwiększono górną granicę zakazów, jakie można nałożyć na podmiot zbiorowy (z 5 do 10 lat), wprowadzono nowe środki karne: obowiązek zwrotu na rzecz Skarbu Państwa równowartości wsparcia finansowego środkami publicznymi, otrzymanego od chwili popełnienia czynu zabronionego do chwili wydania orzeczenia w sprawie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę. Nie ma jeszcze pewności, że właśnie w takim kształcie nowa ustawa wejdzie w życie, o wszelkich zmian z pewnością będziemy na bieżąco informować na łamach portalu.

Na szczegółowe omówienie zasługują jeszcze przepisy dotyczące okoliczności nakładania poszczególnych kar, możliwości odstąpienia od ich wymierzenia itp., gdyż to od tych regulacji w głównej mierze zależy, jak często nowa ustawa  będzie stosowana. Warto jeszcze zaznaczyć, że przepisy obowiązującej ustawy wykorzystywane są rzadko: w 2013 r. do sądów wpłynęło 26 spraw prowadzonych wobec podmiotów zbiorowych, w 2014 – 31, a w 2015 zaledwie 14. Również w uzasadnieniu do projektu nowej ustawy wyczytać można, że jej celem ma być „zwiększenie efektywności narzędzi służących do wymierzenia sankcji podmiotom zbiorowym”.

Jak często i w jakim zakresie będzie stosowana nowa ustawa pokaże dopiero praktyka, jednak wydaje się, że skoro zamiarem ustawodawcy było zwiększenie skuteczności państwa w zakresie kontroli nad przestrzeganiem przepisów dotyczących działalności podmiotów zbiorowych, a krąg czynów zabronionych i osób, za które podmioty ponoszą odpowiedzialność został tak mocno poszerzony, to po wprowadzeniu nowej ustawy podmioty zbiorowe powinny spodziewać się znaczącego zwiększenia rygoru.