Jednym z intensywnie dyskutowanych zagadnień na gruncie szeroko pojętego prawa medycznego jest obecnie kwestia dostępu do dokumentacji medycznej pacjenta przez osoby trzecie, a zwłaszcza tzw. „osoby bliskie”, przez które na gruncie ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (dalej również: u.p.p.) rozumieć należy małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta.
Zagadnienie, o którym mowa powyżej, aktualizuje się w szczególności wtedy, gdy członek rodziny zamierza poddać się leczeniu w zakresie tzw. chorób genetycznych zdiagnozowanych u pacjenta jak również wówczas, gdy powstaje konieczność dochodzenia roszczeń związanych z uszczerbkiem na zdrowiu pacjenta przez jego osoby bliskie. W powyższych okolicznościach dostęp do dokumentacji medycznej jest z oczywistych względów niezbędny.
Ogólna regulacja prawna w tym zakresie zawarta jest we wspomnianej już u.p.p. (w szczególności art. 26 ustawy). Stosownie do powyższego przepisu, podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną pacjentowi, jego przedstawicielowi ustawowemu bądź osobie upoważnionej przez pacjenta. U.p.p. wymienia też pewne podmioty „szczególne”, którym dokumentacja może być udostępniania, w tym m.in. sądy, prokuratury, wojewódzkie komisje do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych itp.
W tym miejscu warto się jednak skupić na udostępnianiu dokumentacji medycznej osobom trzecim (rodzinie pacjenta), gdyż na tym tle szczególnie często dochodzi do nieporozumień. Taki stan rzeczy wynika z jednej strony z tego, że podmioty udzielające świadczeń zobowiązane są chronić informacje dot. pacjenta (tzn. nie mogą ich swobodnie udostępniać), z drugiej natomiast członkowie rodziny zainteresowani są przyczynami choroby, jej przebiegiem, a czasem - niestety – także przyczyną śmierci bliskiej osoby.
Stwierdzić zatem należy, że osoby trzecie (bez względu na „bliskość” do pacjenta wynikającą z pokrewieństwa bądź powinowactwa), mają prawo dostępu do dokumentacji medycznej jedynie na podstawie upoważnienia udzielonego przez pacjenta. Istotne jest także, że w razie śmierci pacjenta dokumentacja medyczna nie podlega dziedziczeniu, w związku z czym podstawą dostępu do niej nie stanowią przepisy dot. dziedziczenia (niczego nie da się zatem osiągnąć powołując się np. na stwierdzenie nabycia spadku). Z punktu widzenia pacjenta warto także pamiętać, że udzielenie upoważnienia nie wyłącza oczywiście jego uprawnień do osobistego zapoznawania się z dokumentacją (a zatem dochodzi jedynie do rozszerzania kręgu osób uprawnionych).
Przepisy prawa nie przewidują określonej formy do udzielenia upoważnienia, co oznacza, że może ono być udzielone również ustnie. Ze względów praktycznych (dowodowych) warto jednak zadbać o udzielnie takiego upoważnienia na piśmie.
Pomimo, że podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych powinny co do zasady odbierać od pacjentów oświadczenie dot. zgody (ewentualnie jej braku) na udostępnienie dokumentacji medycznej, często jest to niemożliwe (nagłe wypadki, brak świadomości, nieprzytomność, konieczność natychmiastowego podjęcia akcji ratowniczej). Jeżeli pacjent takich sytuacji nie przeżyje nie udzieliwszy wcześniej stosownego upoważnienia, rodzina zmarłego może mieć poważne trudności z dostępem do dokumentacji medycznej.
Choć w ostatnim czasie można zauważyć pewną tendencję sądów do „ułatwiania” rodzinie dostępu do dokumentacji medycznej po zmarłej osoby bliskiej (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 września 2013 r., sygn. II OSK 1539/13; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z dnia 13 lipca 2010 r., sygn. II SAB/Rz 29/10), warto jednak zawczasu zadbać o poruszone kwestie i sporządzić stosowne upoważnienie. Ten stosunkowo prosty i nieskomplikowany zabieg może bowiem służyć nie tylko interesom rodziny (może ona uzyskać wiedzę dot. przebiegu choroby, zgonu itp.), ale także samemu pacjentowi (daje świadomość, że na wypadek jego choroby bądź śmierci znajdzie się osoba, która przez dostęp do dokumentacji medycznej będzie mogła zadbać o jego interesy).
