Dzisiejsze rozważania odniosę do ostatniej rozmowy, jaką właśnie odbyłem – tj. do wspomnianych w tytule zasad współżycia społecznego stosowanych w procesie. Niektórzy z moich kolegów żartują, że popularny art. 5 Kc jest jak yeti – wszyscy o nim mówią, ale nikt nie widział go w akcji.
Nie jest to do końca prawda, bo nawet mnie zdarzyło się spotkać w procesie, a nawet samemu podnosić argumenty związane z w/w zasadami. Może pominę wątki, gdzie na te zasady powoływali się przedsiębiorcy próbujący uniknąć należnej zapłaty (tak, tak – zdarzają się takie sprawy), a przedstawię już tradycyjnie dwa namacalne przykłady.
Zgodnie z art. 5 Kc „Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”
Zgodnie z powyższym przepisem w jednym z orzeczeń świdnicki Sąd Rejonowy oddalił powództwo mężczyzny, który domagał się przywrócenia posiadania lokalu, tj. zamieszkania w nim, poprzez wydanie kluczy do mieszkania i udostepnienie mieszkania do korzystania, a także zakazania naruszenia na przyszłość. W stanie faktycznym ustalonym w sprawie Sąd stwierdził, że podczas nieobecności powoda w mieszkaniu pozwana wymieniła zamki w drzwiach wejściowych, uniemożliwiając mu dostęp do mieszkania i korzystanie z niego. Ponadto spakowała rzeczy powoda i wystawiła worki z tymi rzeczami na klatkę schodową przed drzwi mieszkania. Powód nie mogąc otworzyć mieszkania posiadanym kluczem, z którego dotychczas korzystał, zwrócił się do Policji o interwencję, jednak nie odniosła ona skutku. Wobec powyższego powód zabrał swoje rzeczy i zamieszkał u rodziny. Sąd ustalił ponadto, że strony pozostają w ostrym konflikcie, toczy się postępowanie o rozwód, w sprawie zapadł nieprawomocny wyrok Sądu Okręgowego rozwiązujący małżeństwo stron. W tak zakreślonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy przyjął, że co do zasady powodowi przysługuje posiadanie spornego lokalu. Ponadto powodowi przysługuje roszczenie o ochronę naruszonego przez pozwaną posiadania mieszkania. Co więcej Sąd stwierdza, że naruszenie posiadania jawi się w zasadzie jako bezsporne. Niemniej, mając na uwadze konflikt, jaki istnieje pomiędzy stronami, a związany z toczącym się postępowaniem rozwodowym, Sąd stwierdza, że uwzględnieniu żądań pozwu sprzeciwia się konflikt stron - przywrócenie powodowi posiadania mieszkania, tj. dopuszczenie go do zamieszkiwania w nim, zapewne mnożyłoby kolejne konflikty (i postępowania), zwłaszcza w sytuacji, gdy pozwana ułożyła sobie życie z nowym partnerem w swoim mieszkaniu, a nie ma żadnych szans na reaktywację związku z powodem. Przywracanie powodowi posiadania byłoby zatem niesłuszne (skoro z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością można przyjąć, że nastąpiłoby to w zasadzie tylko po to, by oczekiwać na kolejną sprawą, tj. z powództwa pozwanej o eksmisję powoda, tak więc roszczenie powoda oceniać można w kategoriach nadużycia prawa), a przy tym i niezrozumiałe społecznie - na skutek przywrócenia posiadania, w jednym mieszkaniu, do którego tytuł posiada tylko pozwana, przebywałyby skonfliktowane osoby, które rozstały się i zapewne już do siebie nie wrócą, co znamionuje sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (tak Sąd Rejonowy w Świdnicy w wyroku z dnia 1 marca 2017 roku, sygn. I C 2892/16, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
W innej sprawie o podobnym charakterze, gdzie konkubent żądał opuszczenia i opróżnienia lokalu mieszkalnego przez swoją byłą partnerkę i jej małoletnią córkę, sądy obu instancji nie uznały roszczenia powoda. Jak wskazywał sąd drugiej instancji mając na uwadze dobro małoletniej, sposób postępowania powoda (który początkowo "skorzystał" z faktu pozostawania w związku konkubenckim przy zawieraniu umowy najmu, a następnie podjął działania zmierzające do usunięcia konkubiny i jej dziecka z przedmiotowego lokalu) oraz społeczne cele tworzenia mieszkaniowego zasobu gminy - Sąd Odwoławczy uznał, iż żądanie eksmisji pozwanych jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (zwłaszcza z zasadą lojalności i działania w zaufaniu do osoby bliskiej przy podejmowaniu ważnych decyzji życiowych, szczególnej odpowiedzialności za los osoby małoletniej) oraz ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa (zważenie na interes ogółu społeczności lokalnej) i jako takie nie korzysta z ochrony prawnej na podstawie art. 5 Kc (tak Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z dnia 9 października 2014 r., sygn. III Ca 626/14, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
