Od dobrych wnuków dziadkowie powinni otrzymać w dniu 21 i 22 stycznia życzenia, własnoręcznie zrobione laurki oraz prezenty. Zaznaczyć należy jednak, że życzliwość wnuków wobec dziadków w dni babci i dziadka jest tak naprawdę jedynie dobrym obyczajem, a nie narzuconym odgórnie obowiązkiem. Biorąc jednak pod uwagę, że dziadkowie mogą odgrywać znaczącą rolę w życiu swoich wnuków nie dziwi fakt, że musiały pojawić się sytuacje, w związku z którymi ustawodawca postanowił uregulować w pewnym zakresie relacje dziadków z wnukami ustawowo. W dzisiejszym wpisie chciałbym zająć się tymi z sytuacji, w których to dziadkom z mocy prawa przysługują pewne uprawnienia w stosunku do wnuków.
Pierwszą prawną instytucją o jakiej należałoby wspomnieć w omawianej sytuacji jest obowiązek alimentacyjny. Mimo, że w opinii publicznej alimenty pojawiają się najczęściej w sytuacji obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci oraz małżonków wobec siebie, to żadnego prawnika nie dziwi fakt, uiszczania alimentów w ramach innych relacji rodzinnych.
Zgodnie z art. 129 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: KRO) obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, wstępnych przed rodzeństwem, a jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Jakie są konsekwencje takiego zapisu? Osoba uprawniona do alimentacji może żądać spełnienia obowiązku alimentacyjnego w pierwszej kolejności od zstępnych, w kolejności zależnej od stopnia. W związku z tym, w pierwszej kolejności alimentów można żądać od dzieci, następnie od wnuków, prawnuków itd., dopiero w przypadku wyczerpania się grona zstępnych, żądać można alimentów od wstępnych czy rodzeństwa. W przypadku dziadków, sytuacja wygląda więc następująco, jeśli ich sytuacja życiowa uzasadnia żądanie alimentów, to w pierwszej kolejności, żądanie to powinno być skierowane w stosunku do dzieci, już w drugiej kolejności do wnuków, a dopiero w dalszej kolejności do np. rodzeństwa. W tym momencie rozważań należy się zatrzymać i odpowiedzieć na pytanie jaka sytuacja życiowa dziadków uzasadnia żądanie alimentów od swoich krewnych. Trzeba rozpatrzeć to w kontekście zakresu obowiązku alimentacyjnego, tzn. dlatego, że polega on na dostarczaniu osobie uprawnionej środków utrzymania, aktywuje się w sytuacji, gdy dany krewny nie jest w stanie sam zapewnić sobie środków utrzymania, a więc takich środków, które zaspokajają jego podstawowe potrzebny.
Kolejnym nasuwającym się na myśl pytaniem jest, czy dziadkowie mogą skierować się o realizację obowiązku alimentacyjnego w stosunku do wnuków przed dziećmi. Okazuje się, że jak najbardziej, mogą. Okolicznością, która na to pozwala jest niezdolność dzieci dziadków (czyli rodziców wnuków) do realizacji obowiązku alimentacyjnego, gdyż każdy ponosi ciążące na nim obowiązki alimentacyjne w takim zakresie, w jakim pozwalają mu na to jego możliwości. Czyli w sytuacji, gdy żadno z dzieci dziadków nie jest w stanie zaspokoić ich podstawowych potrzeb lub wszystkie razem nie są tego dokonać, dziadkowie mogą zwrócić się o alimentację do swoich wnuków.
W taki więc sposób kształtuje się obowiązek wnuków do alimentacji dziadków. Należy zaznaczyć, że nie jest to jedyne uprawnienie jakie przysługuje osobom posiadającym ,,status dziadka (lub babci)”, przyznane im przez ustawodawcę. Kolejne uprawnienia jakie chciałbym opisać są uprawnieniami dość wyjątkowymi, gdyż przysługują wyłącznie dziadkom, a nie jak prawo do żądania alimentacji, szerszej grupie krewnych.
Uprawnienia, o których mowa wyżej to uprawnienia wynikające z przepisów Kodeksu cywilnego (dalej: KC) – art. 938 KC oraz art. 966 KC. Oba przepisy przewidziane są na sytuację, w której wnuk zmarłby przed swoimi dziadkami, a oni nie dziedziczyliby po nim odpowiednio - ustawowo lub testamentowo. W takiej sytuacji dziadkowie mogą żądać od osoby będącej spadkobiercą środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Jednak aby przysługiwało im takie uprawnienie muszą zostać spełnione następujące warunki: dziadkowie muszą pozostawać w stanie niedostatku oraz nie mogą otrzymać środków utrzymania od osób, na których ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny. Dodatkowo spadkobierca (czy to ustawowy, czy to testamentowy) nie może należeć do osób zobowiązanych do alimentacji uprawnionych. Dopiero w takich okolicznościach dziadkowie zmarłego spadkodawcy mogą wysunąć przedstawione wyżej roszczenia.
Nie zawsze w przypadku ziszczenia się przesłanek z art. 938 lub 966 Kc spadkobierca musi zapewnić dziadkom spadkodawcy środki utrzymania. Może zwolnić się z tego obowiązku poprzez wypłatę uprawnionym sumy pieniężnej w wysokości wartości jednej czwartej swojego udziału spadkowego.
Na podstawie powyższych rozważań należy stwierdzić, że dziadkowie są osobami dostrzeganymi przez ustawodawcę, który pozwala im kierować roszczenia o pomoc wobec wnuków, gdy znajdą się oni w trudnej sytuacji życiowej. Pokazuje to, że dziadkowie mogą oczekiwać od swoich wnuków trochę więcej niż życzeń w dzień babci i dziadka.
Omawiając wyżej wymienione przepisy, należy zaznaczyć jednak, że zamieszczenie ich w ramach powszechnie obowiązującego prawa jest wynikiem tego jaki system wartości akceptowany jest przez większość społeczeństwa. Jest wyrazem solidarności pokoleń oraz wzajemnego wspierania się członków rodziny. Ich stosowanie kształtuje pożądane społecznie wzorce zachowań oraz umacnia rodzinne więzi.
Przy tak widocznej aksjologicznej podstawie obowiązywania omawianych przepisów należy podkreślić, że trudno nie zaobserwować pewnej wskazówki jaką daje nam ustawodawca poprzez ich wprowadzenie. Postuluje on, abyśmy troszczyli się o naszych dziadków, gdyż takie zachowanie jest powszechnie uznawane za słuszne. Jest to jednak, jedynie postulat sformułowany ]jako pewne minimum przyzwoitości. Dlatego myślę, że w codziennym życiu powinniśmy dbać o dziadków w taki sposób, aby nigdy nie musieli korzystać z omawianych w niniejszym wpisie przepisów prawa.
(zdjęcie ma charakter ilustracyjny)
Artykuł dostępny również jako PODCAST!
