Ogromne kontrowersje w światowym środowisku antydopingowym wywołała zatwierdzona przez Kongres USA w dniu 16 listopada 2020 r. ustawa dotycząca „zwalczania oszustw dopingowych w sporcie, zapewniająca zadośćuczynienie ofiarom oraz nakładająca obowiązek współpracy z Amerykańską Agencją Antydopingową” (USADA). Utożsamiając się z generalną zasadnością podejmowania takich działań nasuwa się pytanie: skąd tyle głosów sprzeciwu?
1) Tło sprawy
W pierwszej kolejności warto odszyfrować nietypową nazwę ustawy, do czego pomocnym będzie przedstawienie krótkiej genezy leżącej u podstaw całej inicjatywy[1].
Dr Grigorij Rodczenkow jest byłym szefem Moskiewskiego Centrum Antydopingowego które w listopadzie 2015 r. zostało zawieszone przez Światową Agencję Antydopingową (WADA) za pomoc w opracowaniu programu dopingowego sponsorowanego przez władze rosyjskie. Dr Rodczenkow pomógł opracować i rozprowadzić zakazane substancje poprawiające wyniki dla tysięcy rosyjskich olimpijczyków w latach 2006-2015. Po Zimowych Igrzyskach w Soczi 2014, WADA opublikowała raport, w którym stwierdzono systematyczny doping wśród rosyjskich lekkoatletów. Z obawy o swoje bezpieczeństwo Dr Rodchenkov zrezygnował z pełnionej funkcji w laboratorium i opuścił Rosję, kierując się do Los Angeles.
W 2016 roku Rodchenkov został informatorem The New York Times, pomagając tym samym zdemaskować rosyjski program antydopingowy. Informacje przez niego dostarczone, potwierdziły niezależne badania znane jako Raport McLarena. Raport McLarena doprowadził do częściowego zakazu udziału Rosji w Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2016 i całkowitego zakazu udziału w Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2018, chociaż obywatele Rosji nadal mogli rywalizować pod „neutralną flagą”.
W listopadzie 2019 r. Komisja ds. Zgodności z Kodeksem WADA (WADA Compliance Review Committee) zaleciła nałożenie na Rosję czteroletniego zakazu uczestnictwa w imprezach sportowych, który uniemożliwiłby udział na Letnich Igrzyskach w Tokio w 2020 r. 9 grudnia 2019 roku 12-osobowy Komitet Wykonawczy WADA jednogłośnie uchwałił powyższy zakaz. Rosja odwołała się od decyzji WADA do Trybunału Arbitrażowego ds. Sportu w Lozannie (CAS).
W dniach 2-5 listopada 2020 r. toczyło się postępowanie arbitrażowe przed CAS. Decyzja jeszcze nie zapadła. Jeśli skład orzekający przychyli się do argumentów WADA, uniemożliwi to Rosji jakąkolwiek formalną obecność zarówno na opóźnionych Igrzyskach Letnich 2020 w Tokio, jak i Zimowych Igrzyskach 2022 w Pekinie.
Rosyjscy sportowcy będą mogli przy tym rywalizować pod „neutralną flagą”, o ile nie byli zaangażowani w opisaną wyżej aferę dopingową oraz jeżeli nie zidentyfikuje się u nich dopingu. Biorąc pod uwagę te wyjątki dla rosyjskich sportowców, USADA i przedstawiciele amerykańskich sportowców argumentowali, że sankcje WADA nie są wystarczające.
2) Treść Rodchenkov Act
Sama ustawa nie należy do rozległych – składa się z 7 ustępów. Kluczowym i jednocześnie wzbudzającym największą dezaprobatę jest ust. 3.
SEC. 3. MAJOR INTERNATIONAL DOPING FRAUD CONSPIRACIES.
(a) IN GENERAL.—It shall be unlawful for any person, other than an athlete, to knowingly carry into effect, attempt to carry into effect, or conspire with any other person to carry into effect a scheme in commerce to influence by use of a prohibited substance or prohibited method any major international sports competition.
(b) EXTRATERRITORIAL JURISDICTION.—There is extraterritorial Federal jurisdiction over an offense under this section.
Ust. 3.a penalizuje każde świadome działanie osoby innej niż sportowiec polegające na: wprowadzeniu, usiłowaniu wprowadzenia lub pozostawaniu w zmowie w celu wprowadzenia w życie planu bądź programu zmierzającego do zastosowania substancji lub metod zabronionych na znaczących międzynarodowych zawodach sportowych. Co niezwykle istotne, ustawa ma zapewnić międzynarodową jurysdykcję amerykańskich organów ścigania w tej materii (ust. 3.b).
Za znaczące międzynarodowe zawody sportowe, ustawa traktuje każde współzawodnictwo bez względu na charakterystykę:
- w którym bierze udział co najmniej jeden atleta ze Stanów Zjednoczonych oraz co najmniej trzech sportowców z innych krajów
- które podlega przepisom antydopingowym i zasadom określonym Światowym Kodeksie Antydopingowym
- w którym organizator zawodów otrzymuje wsparcie finansowe od organizacji prowadzącej działalność w Stanach Zjednoczonych lub w którym organizator zawodów otrzymuje wynagrodzenie za udzielenie prawa do nadawania imprezy w Stanach Zjednoczonych.
Zgodnie natomiast z ust. 4 ustawy, każdy kto dopuści się przestępstwa wymienionego w ust. 3 będzie podlegał karze pozbawienia wolności do 10 lat lub karze grzywny od 250.000 do 1.000.000 USD.
Ponadto każda rzecz (nieruchoma lub ruchoma) lub prawo może zostać zajęte i podlegać przepadkowi na rzecz Stanów Zjednoczonych, jeżeli służyły popełnieniu czynu z ust. 3 lub stanowią dochód z tego czynu.
Przedawnienie karalności na podstawie ust. 4.b.1 następuje po upływie 10 lat od popełnienia czynu, jeżeli w tym czasie nie zostanie wszczęte postępowanie.
3) Odbiór projektu Rodchenkov Act
Jak zasygnalizowałem na samym początku ustawa spotkała się z dużą krytyką. Na potwierdzenie kontrowersyjności warto przytoczyć chociażby oficjalne stanowiska WADA lub CEADO (Środkowo-Europejskiej Organizacji Antydopingowej).
Oba podmioty wskazały, że żaden inny kraj – nieprzypadkowo - nie wdrożył własnych, eksterytorialnych przepisów karnych w podobnym zakresie. Dotychczas kompetencje dyscyplinarno-porządkowe były przekazane WADA, co zapewniało jednolitość i stabilność międzynarodowej polityki antydopingowej. Wdrożenie Rodchenkov Act będzie miało negatywne konsekwencje, ponieważ harmonizacja przepisów jest istotą globalnego systemu antydopingowego współtworzonego przez WADA, organizacje i państwa członkowskie oraz krajowe organizacje i laboratoria antydopingowe.
Ponadto wejście w życie Rodchenkov Act może stworzyć precedens i zachęcić inne państwa do przyjęcia podobnych rozwiązań we własnym zakresie, z których wiele może mieć charakter polityczny lub może być wykorzystywanych w celu dyskryminacji określonych narodowości. Będzie to szkodliwe dla wysiłków antydopingowych na całym świecie, w tym w USA.
Podkreślono także, że podobne rozwiązania prawne w poszczególnych państwach mogą zmarginalizować rolę informatorów (tzw. Whistleblowers), którzy nagłaśniali dotychczas skandale dopingowe. Prezydenci obu organizacji – odpowiednio Witold Bańka oraz Michael Cepic – w swoich wypowiedziach zwrócili również uwagę, że z niewyjaśnionych dotąd przyczyn pierwotna treść ustawy została zmieniona poprzez wyłączenie jej obowiązywania w stosunku do niezwykle popularnych i wpływowych, amerykańskich lig zawodowych i uniwersyteckich.[2]
***
Koncentrując się na kształcie projektu będącego przedmiotem dzisiejszej analizy, w mojej ocenie argumenty przedstawione m.in. przez WADA i CEADO są niezwykle celne. Wdrożenie Rodchenkov Act może rzeczywiście sprokurować przyjmowanie podobnych rozwiązań przez inne państwa, dezorganizując tym samym dotychczasowy system antydopingowy. Wątpliwymi są również pobudki przedstawione w uzasadnieniu do projektu, z których wynika, iż zakazy WADA powinny objąć wszystkich sportowców pochodzenia rosyjskiego, a nie tylko zaangażowanych w nielegalny doping.
Warto pod tym kątem pamiętać, że przeważnie o prym w generalnej klasyfikacji medalowej podczas największych imprez sportowych rywalizują właśnie Stany Zjednoczone i Rosja.
Na chwilę obecną ustawa czeka na akceptację lub weto Prezydenta USA. W przypadku jego odmowy, może być ona przełamana przez Kongres kwalifikowaną większością głosów.
[1] https://www.congress.gov/congressional-report/116th-congress/senate-report/247/1; dostęp 25.11.2020 r.
[2] https://www.wada-ama.org/en/media/news/2020-11/wada-statement-on-us-senates-passing-of-the-rodchenkov-anti-doping-act;
dostęp: 25.11.2020 r.
