Dzisiejszy wpis poświęcam już tradycyjnie służebności przesyłu, przy czym nie będę się skupiał na ogólnych regulacjach dot. przedawnień uregulowanych w art. 118 i nast. Kc, ale pochylę się nad szczególnym przepisem dot. przedawnienia roszczeń uzupełniających związanych z roszczeniami windykacyjnymi i negatoryjnymi.
Zgodnie z art. 229 § 1 Kodeksu cywilnego „Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.”
W przypadku zwrotu przez przedsiębiorcę przesyłowego nieruchomości na skutek np. usunięcia urządzenia przesyłowego sytuacja jest jasna. Właściciel gruntu ma wtedy roczny okres na dochodzenie wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości.
Co natomiast w sytuacji, kiedy właściciel nieruchomości dochodzi swych uprawnień na gruncie w/w przepisu już po ustanowieniu służebności?
Jak wskazuje się w orzecznictwie i literaturze „roszczenie o ustanowienie służebności, przysługujące przedsiębiorcy lub właścicielowi nieruchomości, umożliwia doprowadzenie do powstania ograniczonego prawa rzeczowego na mocy orzeczenia sądu” (zob. np. post. SN z 14 października 2010 r., III CZP 66/10, Legalis). „Postanowienie Sądu polegające na ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności przesyłu za wynagrodzeniem jest orzeczeniem konstytutywnym, tworzącym stosunek prawny. Podstawą wydania takiego orzeczenia, stanowiącego wyjątek w zakresie kompetencji sądów orzekających w sprawach cywilnych, jest przepis ustawowy (art. 305 [2] § 2 Kc). (…) Z zasady integralności postanowienia o ustanowieniu służebności przesyłu wynika więc niedopuszczalność zaskarżenia go jedynie w części dotyczącej wysokości wynagrodzenia. Art. 305 [1] Kc wyznacza zakres przedmiotowy obciążeń obejmujący rodzaj i rozmiar uprawnień przedsiębiorcy oraz powinność oznaczenia terenu, na którym będą one realizowane” (tak Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 kwietnia 2012 r., sygn. V CSK 190/11, Legalis).
Dopiero więc z chwilą uprawomocnienia się postanowienia służebności przesyłu, tj. w chwili, kiedy łącznie zostają w drodze sądowej ukształtowane prawa i obowiązki podmiotów, których dotyczy to ograniczone prawo rzeczowe, można mówić o momencie, w którym uchyla się skutek bezprawności w korzystaniu z nieruchomości.
Czy ta chwila determinuje jednak zastosowanie art. 229 Kodeksu cywilnego, o którym mowa powyżej?
W mojej ocenie nie, bo nie dochodzi przecież do wydania nieruchomości. Jak wskazuje się bowiem w orzecznictwie „możliwość zastosowania (…) powołanego wyżej przepisu należy stanowczo wykluczyć. Zwrot rzeczy polega na odzyskaniu nad nią faktycznego władztwa przez właściciela i wiąże się z każdą sytuacją, w której właściciel uzyskał możność bezpośredniego władztwa nad rzeczą, a dotychczasowy właściciel władztwo to utracił (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 2005 roku, III CZP 47/05, OSNC 2006/6/10). Stwierdzić w konsekwencji należy, że w powołanym wyżej przepisie chodzi o zwrot w tym znaczeniu, iż rzecz znalazła się ponownie w posiadaniu właściciela, bez względu na to, w jaki sposób to nastąpiło. Chodzi zatem o wszystkie wypadki, gdy rzecz znalazła się z powrotem we władztwie właściciela. Nie można przyjąć, iż rozważane pojęcie obejmuje sytuacje, gdy nie następuje fizyczne wydanie rzeczy przez posiadacza właścicielowi a jedynie dotychczasowe posiadane uzyskuje prawne oparcie. Określenie to należy jednocześnie rozumieć tak by było ono adekwatne dla wszystkich wypadków odzyskania przez właściciela władztwa nad rzeczą. Tymczasem w przedmiotowej sprawie nie sposób przyjąć, że nastąpił zwrot rzeczy, polegający na utracie władztwa nad rzeczą przez posiadacza służebności i odzyskania go przez właściciela. Wręcz przeciwnie, wobec ustanowienia służebności przesyłu, istniejący stan faktyczny został usankcjonowany, a posiadanie uzyskało swoje oparcie w uprawnieniu wynikającym z orzeczenia sądowego. Tylko zaś w sytuacji, gdy dochodzi się roszczeń uzupełniających po dokonaniu zwrotu nieruchomości, należy zachować roczny termin przedawnienia z art. 229 Kc.” (tak Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w wyroku z dnia 19 stycznia 2017 r., sygn. II Ca 853/16, źródło” Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
