W naszych bojach związanych z odszkodowaniami za ograniczenie czy wywłaszczenie prawa własności dotarliśmy aż przed Europejski Trybunał Praw Człowieka, więc dzisiejszy wpis będzie traktował krótko o przykładowych orzeczeniach, które przed tym sądem w sprawach wywłaszczeniowych zapadały.
We wcześniejszych wpisach wyjaśniałem, że w przypadku ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego składnik w postaci obniżenia wartości może być, a czasami nawet powinien być składnikiem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.
Okazuje się, że ten wniosek płynie nie tylko z przepisów polskiego prawa, ale również z norm międzynarodowych. Zgodnie z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175) „Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.”
Kierując się tą normą ETPCz w jednym ze swych orzeczeń wskazał, że „Pozbawienie właściciela pełnego prawa do własności nieruchomości, czy też przyczynienie się do obniżenia wartości tej nieruchomości skutkować może naruszeniem w/w przepisu” (por. orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Tsomtsos i inni przeciwko Grecji – orzeczenie z 15 listopada 1996 r., RJD 1996-V, raport Europejskiej Komisji Praw Człowieka z 18 października 1995 r., skarga nr 20680/92).
Z orzecznictwa ETPCz wynika ponadto, że kwota odszkodowania powinna zostać ustalona w rozsądnej proporcji do wartości wywłaszczonych gruntów (por. orzeczenie Papachelas p-ko Grecji, orzeczenie z dnia 25 marca 1999 r., Wielka Izba, raport Europejskiej Komisji Praw Człowieka z 14 stycznia 1998 r., skarga nr 31423/96).
Przy czym przez wywłaszczenie należy rozumieć faktyczne pozbawienie prawa do korzystania ze swoich gruntów, co w sprawach przesyłowych ma de facto miejsce, bo jak wskazują często biegli albo co wynika wprost z zagospodarowania przestrzennego, z uwagi na posadowienie urządzenia przesyłowego nieruchomość praktycznie pozbawiona jest możliwości wykorzystania zgodnie z jej przeznaczeniem.
Z orzecznictwa ETPCz wynika również, że w sytuacji faktycznego pozbawienia możliwości korzystania przez właściciela z rzeczy dochodzi do wystąpienia stanu „trwającego naruszenia prawa" (por. orzeczenia Agrotexim Hellas S.A. i in. p-ko Grecji, orzeczenie z dnia 12 lutego 1992, skarga nr 14807/89, DR 72/148; Papamichalopoulos i in. p-ko Grecji, orzeczenie z dnia 24 maja 1993, A. 260-B, par. 46; Loizidou p-ko Turcji, orzeczenie z dnia 18 grudnia 1996, RJD 1996, par. 41; Vasilescu p-ko Rumunii orzeczenie z 22 maja 1998 r., 53/1997/837/1043, dotyczące tzw. faktycznych wywłaszczeń), co również skutkuje naruszeniem powoływanego przepisu Protokołu.
Europejski Trybunał Praw Człowieka w swym orzecznictwie wyraźnie podkreśla, że sytuacja, w której charakter inwestycji wyraźnie przyczynił się do poważnego obniżenia wartości nieruchomości i w istotny sposób ograniczył możliwość korzystania z części nieruchomości nieobjętej wywłaszczeniem może to wymagać dodatkowego odszkodowania (por. sprawę Bistrovic p-ko Chorwacji, orzeczenie z dnia 31 maja 2007 r., Izba/Sekcja I, skarga nr 25774/05).
Mając na uwadze powyższe orzeczenia, w mojej ocenie pomijanie składnika w postaci obniżenia wartości nieruchomości przy ustanawianiu ograniczanych praw rzeczowych, czy też całkowitym wyzuciu z prawa własności powinno mieć miejsce w wyjątkowych okolicznościach, takich jak odpłatne nabycie nieruchomości z już istniejącym ograniczeniem (w postaci np. urządzenia przesyłowego), czy też w przypadku wcześniejszego otrzymania odszkodowania z tytułu ograniczenia prawa własności (np. w sytuacji pozyskania odszkodowania za posadowienie urządzenia przesyłowego na etapie procesu budowalnego).
