9 listopada 2020 r. Światowa Agencja Antydopingowa opublikowała Poradnik dla Krajowych Organizacji Antydopingowych (dalej: Poradnik) mający na celu zwiększenie świadomości w zakresie ich operacyjnej niezależności od wpływów podmiotów trzecich. Jakie wskazówki znalazły się w dokumencie? O tym w dzisiejszym wpisie.
Kontekst przedmiotowego opracowania naświetla już sam wstęp do Poradnika, gdzie autorzy wskazują, że krajowe organizacje antydopingowe (tzw. NADO – National Anti-Doping Organizations) pełnią swoje obowiązki w ramach interesu publicznego, jednocześnie mogąc być narażonymi na presję ze strony podmiotów trzecich, takich jak rządy państw lub krajowe związki i organy sportowe. Z kolei „Aby zapewnić skuteczny i wiarygodny system antydopingowy na całym świecie, krytyczne znaczenie ma niezależność krajowych organów antydopingowych w podejmowaniu decyzji operacyjnych i wdrażaniu działań antydopingowych zgodnych z Kodeksem (Światowym Kodeksem Antydopingowym – przyp. K.M.), bez żadnego zewnętrznego wpływu lub nacisku”.
Chcąc jak najpełniej wesprzeć NADO w zachowaniu neutralności, w przywoływanym Poradniku WADA zgromadziła rekomendowane, praktyczne wskazówki. Mają się one przysłużyć zarówno samym NADO, jak i podmiotom wchodzącym z nimi w jakiekolwiek interakcje.
Dokument składa się z dwóch części. Pierwsza z nich odnosi się do obowiązków NADO wprost wskazanych w Kodeksie. Ich realizacja jest obligatoryjna i weryfikowana przez WADA. Druga część z kolei zawiera dobre praktyki oraz przykłady w jaki sposób można je wdrażać.
Obowiązkowe wymagania.
Następujące elementy zostały wyłuszczone przez Poradnik jako niezbędne w działalności NADO:
a) Niezależność w podejmowaniu decyzji rozumiana jako zakaz angażowania się (w jakiejkolwiek formie) w proces decyzyjny przez osoby pełniące równocześnie funkcje w dowolnej Międzynarodowej Federacji Sportowej, Krajowej Federacji Sportowej, Narodowym Komitecie Olimpijskim, Narodowym Komitecie Paraolimpijskim lub departamencie rządowym odpowiedzialnym za sport lub antydoping.
Wspomniane powyżej decyzje dotyczą kwestii takich jak: wdrażane programy antydopingowe i sposób dystrybucji i zarządzania testami sportowców, systemy zarządzania biologicznymi paszportami sportowców, organizacja badań pobranych próbek oraz gromadzenia informacji, a także prowadzenie dochodzeń i postępowań związanych z wyłączeniami dla celów terapeutycznych (tzw. TUE).
b) Odpowiednia struktura organizacyjna zapewniająca niezależne podejmowanie decyzji w zakresie działań operacyjnych; oddzielenie działań operacyjnych od działań nadzorczych; funkcjonalne oddzielenie od rządu krajowego i krajowych federacji sportowych.
c) Zapewnienie odpowiedniego systemu zarządzania konfliktami interesów. NADO powinny opracować zasady postępowania w na szczeblach wykonawczych i nadzorczych, określające co najmniej potencjalne rodzaje konfliktu interesów, środki prewencyjne i dyscyplinarne w przypadku zaistnienia naruszenia na tym polu.
d) Adekwatne środki finansowe i inne zasoby. Niniejszy wymóg związany jest bezpośrednio z obowiązkami nałożonymi na państwa-sygnatariuszy Kodeksu. Sygnatariusze wraz z NADO muszą podjąć odpowiednie, wspólne działania, dzięki którym NADO będzie dysponować odpowiednimi zasobami finansowymi, osobowymi, technicznymi, zapewniającymi autonomię i niezależność operacyjną, które umożliwią skuteczne, codzienne funkcjonowanie NADO.
Spełnienie przedstawionych elementów może być kompleksowo monitorowane i weryfikowane przez WADA, która ma pełne uprawnienia przyznane na bazie Kodeksu i jego załączników – Międzynarodowych Standardów – m.in. do:
- przeglądu kluczowych dokumentów sygnatariuszy i NADO (np. przyjętych procedur, przepisów, prawodawstwa);
- kierowania do sygnatariuszy i NADO kwestionariuszy zgodności z Kodeksem;
- przeprowadzania audytów zgodności z Kodeksem i innymi regulacjami WADA;
Rekomendowane środki
Wytyczne przygotowane w tym zakresie przez WADA nie stanowią bezpośredniego przedruku, czy tez odniesienia do rozwiązań zawartych w Kodeksie. Należy traktować je bardziej jako dobre praktyki wypracowane na bazie wieloletniego doświadczenia i zarządzania przypadkami kierowanymi do WADA przez sygnatariuszy oraz przede wszystkim NADO.
W zakresie dobrego zarządzania, organy wykonawcze NADO powinny:
- mieć jasno określone kompetencje w przepisach organizacyjnych;
- mieć pełne kompetencje do zarządzania posiadanymi środkami finansowymi i osobowymi, w zakresie uzasadnionym potrzebami operacyjnymi;
- składać się z członków nie pełniących funkcji w organach nadzoru nad NADO;
- mieć prawo do uczestnictwa w spotkaniach/posiedzeniach/obradach organu nadzoru bez prawa głosu przy podejmowaniu decyzji i uchwał.
Organy nadzorcze z kolei:
- nie mogą być kierowane przez osobę piastującą funkcję w organach wykonawczych;
- powinny składać się z członków legitymujących się wysokim doświadczeniem i kwalifikacjami zawodowymi (z zakresu sportu, zarządzania, medycyny, prawa, zdrowia publicznego) o nieskazitelnym charakterze, wywodzącymi się z różnych środowisk związanych ze sportem, a także działać na podstawie regulacji określających długość mandatu, możliwość jego cofnięcia/przedłużenia;
- powinny składać się z liczby członków umożliwiającej skuteczność działania, przy zachowaniu odpowiedniej reprezentacji wobec podmiotów zaangażowanych w walkę z dopingiem – organy państwowe, organizacje sportowe, zawodnicy itd.
- powinny obradować w regularnym, niezbyt częstym rytmie – np. od 1 do 4 razy w roku;
- muszą mieć jasno określone i udokumentowane funkcje, które są zgodne z obowiązującym prawem krajowym i mogą obejmować np. dyskusje i podejmowanie decyzji w sprawie polityki, kierunku strategicznego, kwestii zarządzania (np. mianowanie członków organów wykonawczych, zatwierdzanie struktury organizacyjnej NADO, zatwierdzanie budżetu ogólnego w tym wynagrodzeń, ogólne zasady podziału budżetu), przy czym funkcje te nie mogą obejmować czynności operacyjnych.
Jeżeli organy wykonawcze NADO składają się z przedstawicieli rządu krajowego, WADA rekomenduję zagwarantowanie nieusuwalności takich członków z pełnionych funkcji w związku ze zmianą władzy. Celem jest zapewnienie stabilności i ciągłości w realizacji zadań ciążących na NADO. Jeżeli zaś oprócz działań antydopingowych, NADO wykonuje również inne funkcje (np. wyznaczone przez rząd, w ramach zdrowia publicznego lub edukacji nt. uczciwości w sporcie), funkcje te nie powinny utrudniać działań antydopingowych ani wpływać na zasoby dedykowane tym działaniom.
W odniesieniu do potencjalnych konfliktów interesów warto wskazać, że członkowie wszelkich organów NADO oraz ich pracownicy powinni mieć zagwarantowaną możliwość wyłączania się ze spraw, w stosunku do których ich udział może być potraktowany jako stwarzający ryzyko zaistnienia konfliktu. Pożądanym rozwiązaniem jest również stosowanie deklaracji o braku konfliktu interesów w poszczególnych sprawach lub przekazywania informacji o potencjalnych źródłach owego konfliktu w momencie podejmowania pracy lub innych aktywności na rzecz NADO.
W końcowych fragmentach, Poradnik odniósł się również do zalecanych praktyk w przedmiocie przejrzystości finansowania NADO i korzystania ze zgromadzonych środków. Usystematyzował elementy, które w ocenie WADA są istotne przy wyborze osoby piastującej funkcję Przewodniczącego / Głównego Dyrektora NADO. Zasygnalizował na co zwracać szczególną uwagę przy współpracy z organami władzy publicznej i krajowymi podmiotami sportowymi.
Podsumowanie
Skuteczność obecnie obowiązującego światowego systemu walki z dopingiem opiera się na operacyjnej niezależności podmiotów realizujących zadania antydopingowe. Z tego względu niezwykle istotnym jest, aby wszelkie lokalne jednostki oddelegowane do tych czynności, funkcjonowały w oparciu o jednakowe standardy. Ich zapewnieniu służą takie inicjatywy jak przedstawiony Poradnik.
Jednakże z uwagi na to, iż idea „czystego sportu” kierowana jest do całego środowiska sportowego, warto zapoznać się z owym dokumentem lub choćby jego głównymi założeniami, bez względu na charakter, funkcję lub aktywność podejmowaną w sferze sportu.
