Najwyższa Izba Kontroli o systemie kształcenia trenerów i instruktorów sportu

Czy istniejący system kształcenia i doskonalenia trenerów sportu wyczynowego zapewnia wykwalifikowaną kadrę? Na to pytanie próbowała odpowiedzieć Najwyższa Izba Kontroli, która na początku lipca opublikowała wyniki przeprowadzonej kontroli.

Informacje podstawowe

Czynności kontrolne przeprowadzono w okresie od 4 czerwca 2018 r. do 1 października 2018 r, zaś sama kontrolą obejmowała lata 2015–2018 jak również okres wcześniejszy, jeżeli miał wpływ na kontrolowaną działalność. W szczególności mowa tu o roku 2013, w którym wprowadzono tzw. ustawę deregulacyjną, która ograniczyła wymogi formalne niezbędne do uzyskania uprawnień trenerskich oraz instruktorskich.

Kontrolą objęto 14 jednostek, z tego:

1. Ministerstwo Sportu i Turystyki,
2. Instytut Sportu – Państwowy Instytut Badawczy,
3. sześć akademii wychowania fizycznego (w Warszawie, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Poznaniu i we Wrocławiu),
4. sześć polskich związków sportowych (Polski Związek Narciarski, Polski Związek Biathlonu, Polski Związek Lekkiej Atletyki, Polski Związek Piłki Siatkowej i Związek Piłki Ręcznej w Polsce).

Dodatkowo pozyskano informacje od 36 publicznych i niepublicznych szkół wyższych, innych niż akademie wychowania fizycznego, które prowadziły w latach akademickich 2015/2016–2017/2018 studia na kierunku wychowanie fizyczne lub sport. Uzyskano również informacje z 31 polskich związków sportowych w zakresie spraw dotyczących nadawania uprawnień trenerskich.

Deregulacja

Podstawowym przepisem regulującym działalność trenerów i instruktorów jest art. 41 ustawy o sporcie. Zgodnie z jego treścią: Zorganizowane zajęcia w zakresie sportu w związku sportowym oraz w klubie sportowym uczestniczącym we współzawodnictwie organizowanym przez polski związek sportowy może prowadzić wyłącznie trener lub instruktor sportu w rozumieniu ustawy. Trenerem lub instruktorem może zaś zostać osoba, która ukończyła 18 lat, posiada wykształcenie co najmniej średnie oraz niezbędną wiedzę i doświadczenie i nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo wymienione w art. 41 ust. 1 pkt 4 u.s. Zrezygnowano z ustawowego określania klas trenera (mistrzowska, pierwsza i druga), jak również zniesiono m.in. wymóg ukończenia kursu specjalistycznego oraz posiadania wyższego wykształcenia.

Niezależnie od oceny skutków nowelizacji, Najwyższa Izba Kontroli krytycznie oceniła sam tryb prac nad ustawą deregulacyjną. Zastrzeżenia wzbudziły następujące okoliczności:

1. brak odniesienia się MSiT merytorycznie do nowych zasad uzyskiwania kwalifikacji trenera lub instruktora sportu
2. brak przeprowadzenia konsultacji wewnątrzresortowych
3. brak zasięgania opinii polskich związków sportowych, uczelni wyższych oraz Instytutu Sportu
4. brak skorzystania z wiedzy i doświadczenia środowiska sportowego

Ocena działalności po zmianie przepisów

Zastrzeżenia  NIK wzbudził fakt, że po wejściu w życie przepisów ustawy deregulacyjnej MSiT nie zdefiniował, jaki poziom wiedzy, doświadczenia i umiejętności należy uznać za niezbędny do wykonywania zawodu trenera lub instruktora sportu. W raporcie podkreślono, że to od sposobu regulacji systemów nadawania kwalifikacji trenerskich przez polskie związki sportowe zależą wymagania dotyczące szkolenia i doskonalenie zawodowego trenerów i instruktorów sportu. Istnieje zatem ryzyko ograniczenia dostępu do zawodu trenera lub instruktora (w przypadku zbyt rygorystycznych wymogów) albo obniżenie jakości szkolenia w danej dyscyplinie (w razie zbyt liberalnego określenia wymogów).

W związku z przeprowadzoną deregulacją rektorzy Akademii Wychowania Fizycznego, tj. w Warszawie, w Krakowie, w Katowicach, w Gdańsku, w Poznaniu i we Wrocławiu w dniu 5 lipca 2013 r. zawarli porozumienie w celu utworzenia stopni kwalifikacyjnych określających poziom kompetencji do prowadzenia działalności szkoleniowo-treningowej w sporcie. Utworzone zostały następujące stopnie kwalifikacyjne:

1. instruktor sportu AWF w zakresie ... (dyscyplina sportu),
2. trener sportu AWF w zakresie ...(dyscyplina sportu),
3. certyfikowany trener sportu AWF w zakresie ... (dyscyplina sportu).

Wszystkie AWF objęte kontrolą zawarły z polskimi związkami sportowymi porozumienia dotyczące kształcenia lub doskonalenia zawodowego trenerów sportu wyczynowego. W latach akademickich 2014/2015–2016/2017 we wszystkich skontrolowanych AWF kwalifikacje trenerskie uzyskało łącznie 1458 absolwentów. W stosunku do roku akademickiego 2014/2015 liczba absolwentów ze specjalizacją trenerską spadła o 20,1% w roku akademickim 2015/2016 oraz spadła o 12,8% w roku akademickim 2016/2017.

Spośród 1458 absolwentów AWF ze specjalizacją trenerską – 462 absolwentów (31,7%) ukończyło specjalizację trenerską w danym sporcie olimpijskim bez zawarcia porozumienia dotyczącego współpracy szkoleniowej pomiędzy AWF a właściwym polskim związkiem sportowym. W ocenie NIK może doprowadzić to do wystąpienia braków wykwalifikowanej kadry trenerskiej w sporcie wyczynowym.

Co trzeci absolwent AWF ze specjalizacją trenerską w sportach olimpijskich ukończył szkolenie bez porozumienia AWF z właściwym związkiem sportowym, co zdaniem NIK może niekorzystnie wpływać na jakość uzyskanych kwalifikacji przez przyszłych trenerów sportu wyczynowego.

Odnosząc się do działań Ministra Sportu i Turystyki Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę na następujące obszary:

1. Polityka MSiT w latach 2015–2018 (do 16 lipca) w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego trenerów sportu wyczynowego skupiała się na finansowaniu doskonalenia zawodowego trenerów.
2. Minister czynnie uczestniczył w latach 2011–2017 w pracach nad Sektorową Ramą Kwalifikacji w sektorze Sport, co polegało m.in. na udziale przedstawicieli MSiT w pracach grupy roboczej ds. legislacji w zakresie Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji oraz współuczestniczeniu w pilotażowym programie wzorcowego opisu kwalifikacji w sporcie
3. Minister aktywnie współpracował z polskimi związkami sportowymi na rzecz upowszechnienia i wdrożenia idei autonomicznych systemów licencyjnych nadawania kwalifikacji trenerskich w sporcie. Na 40 polskich związków sportowych w sportach olimpijskich autonomiczne systemy licencyjne deklarowało 38.
4. Minister nie współpracował natomiast z akademiami wychowania fizycznego w zakresie kształcenia trenerów. Związane było to z obniżeniem wymaganego wykształcenia dla osób, które chciały zostać trenerem. Pozytywnie oceniono natomiast podjęcie współpracy z AWF poprzez włączenie ich w system kwalifikacji w sporcie.

Ocena końcowa i zalecenia: 

W ocenie NIK: Funkcjonujący w latach 2015–2018 system kształcenia i doskonalenia zawodowego trenerów sportu wyczynowego nie zapewniał w pełni wykwalifikowanej kadry trenerskiej, pomimo wzrostu liczby zatrudnionych trenerów. Wynikało to z niewystarczającej współpracy pomiędzy akademiami wychowania fizycznego a polskimi związkami sportowymi w zakresie kształcenia przyszłych trenerów i instruktorów sportu, co wynikało m.in. z wprowadzenia ustawy deregulacyjnej.

Wskazując na pożądane zachowania w przyszłości NIK zaleciła Ministrowi Sportu i Turystyki podjęcie współpracy w zakresie opracowania planu działania na rzecz zwiększenia kompetencji i jakości pracy trenerów. Ma to nastąpić poprzez:

1. Rozważenie zlecania uczelniom wyższym, po uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego i nauki oraz senatem uczelni prowadzącej kształcenie w zakresie sportu, wykonywanie określonych zadań w zakresie nauczania lub kształcenia kadr dla potrzeb sportu.
2. Rozważenie opracowania i wprowadzenia dobrych praktyk trenerskich w obszarze zapewniania zawodnikom bezpieczeństwa i zdrowia podczas treningów.

Rektorom AWF oraz prezesom zarządów polskich związków sportowych zalecono natomiast podjęcie wzajemnej ścisłej współpracy pomiędzy akademiami wychowania fizycznego a polskimi związkami sportowymi w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego kadr trenerskich.

Zdaję sobie sprawę, że każda zainteresowana strona ma inny punkt widzenia na temat jakości oraz problemów związanych ze szkoleniem przyszłych trenerów oraz instruktorów. Do raportu NIK nie należy zatem podchodzić bezkrytycznie, natomiast w mojej ocenie warto zapoznać się z jego treścią. Na pewno stanowi on kolejny głos w dyskusji dotyczącej szeroko rozumianego szkolenia sportowego w Polsce.