Zgodnie a art. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2020 r. poz. 2261), stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Niezarobkowy cel stowarzyszenia odróżnia je od innych zrzeszeń, a zatem głównym celem, czy też nawet celami stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysków. Nie oznacza to jednak całkowitego zakazu prowadzenia przez stowarzyszenia działalności gospodarczej przynoszącej zysk. Zgodnie z art. 34 tejże ustawy stowarzyszenie może bowiem prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy jednak realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.
Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny ,,Statutowym celem stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności skierowanej na osiągnięcie zysku. Działalność statutowa i działalność gospodarcza są odrębnymi rodzajami działalności, przy czym możliwość prowadzenia działalności gospodarczej jest uwarunkowana tym, że dochód z jej prowadzenia przeznaczony będzie na cele statutowe stowarzyszenia, a nie będzie podlegał podziałowi między członków stowarzyszenia”[1].
Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą albo w formie organizacyjnie wyodrębnionej (np. jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością), albo bezpośrednio,
w formie niewyodrębnionej. Forma organizowania działalności gospodarczej pozostawiona jest uznaniu stowarzyszenia.
W dzisiejszym blogu chcę po krótce zaprezentować pierwszy ze wskazanych sposobów. Dlaczego stowarzyszenia (kluby sportowe), związki stowarzyszeń (np. polskie związki sportowe) decydują się na tego rodzaju rozwiązania? W praktyce może się bowiem okazać, że jakaś organizacja ma pomysł na intratny biznes, który wymaga zaangażowania większej liczby osób, sprzętu, kapitału etc. Zakres prowadzonej działalności gospodarczej może więc okazać się większy niż zakres działań prowadzonych w ramach działalności statutowej stowarzyszenia. Oprócz tego, może pojawić się konieczność zainwestowania wypracowanych w ramach działalności gospodarczej środków finansowych w dalszy rozwój biznesu czy też pojawi się możliwość zaangażowania zewnętrznego inwestora. Ten natomiast niekoniecznie będzie zainteresowany zaangażowaniem się w społeczną działalność organizacji tylko inwestycją w dany biznes. Posiadanie np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może ułatwić dostęp do różnych źródeł finansowania, takich jak kredyty bankowe, wspomniani inwestorzy, czy fundusze venture capital.
Jak zatem wygląda sytuacja ze spółkami prawa handlowego? Zasady dotyczące powoływania, funkcjonowania oraz likwidowania i rozwiązywania, a także łączenia, przekształcenia i podziału spółek prawa handlowego zostały uregulowane w ustawie z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2024 r. poz. 18 z późn. zm.). Spółki handlowe dzielą się na te, które są oparte na indywidualnym wkładzie i zaangażowaniu wspólników (osobowe) i te, w których największe znaczenie ma wkład pieniężny (spółki kapitałowe). Wybór między spółką kapitałową a osobową zależy od wielu czynników, w tym celów biznesowych, struktury własnościowej, planów rozwoju i preferencji właścicieli. Kluczowe kwestie, które powinny zostać wzięte pod uwagę wybierając dany rodzaj spółki to m.in. odpowiedzialność za zobowiązania spółki, zarządzanie i decyzyjność w spółce, opodatkowanie (Warto skonsultować się z doradcą podatkowym, aby zrozumieć konsekwencje podatkowe obu form prawnych i wybrać tę, która będzie bardziej korzystna dla danej sytuacji), ryzyko i bezpieczeństwo (Należy rozważyć, jakie ryzyko podejmuje się w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Spółka kapitałowa może zapewnić większe bezpieczeństwo osobistego majątku właścicieli w przypadku niepowodzeń biznesowych).
Jedną z częściej wybieranych przez stowarzyszenie spółek prawa handlowego jest spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością. Szczegółowe regulacje co do funkcjonowania spółki są zawarte w k.s.h. Poniżej zostaną przedstawione tylko najważniejsze kwestie.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością nie może być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej. Wspólnikiem w takiej spółce może osoba fizyczna, prawna, podmiot prawny nieposiadający osobowości prawnej, zwany ułomną osobą prawną. Zaletą prowadzenia działalności w formie spółki z o.o. jest możliwość wyłączenia odpowiedzialności osobistej organizacji prowadzącej spółkę.
Do powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga się:
- zawarcia umowy spółki;
- wniesienia przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego,
a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienia nadwyżki, z uwzględnieniem art. 158 § 11 s.h.; - powołania zarządu;
- ustanowienia rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki;
- wpisu do rejestru.
Jeżeli ustawa lub umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają równe prawa i obowiązki w spółce. Jeżeli umowa spółki przewiduje udziały o szczególnych uprawnieniach, uprawnienia te powinny być w umowie określone (udziały uprzywilejowane). Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Zarząd sp. z o.o. składa się z jednego albo większej liczby członków. Do zarządu mogą być powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać wymagania jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu.
Warto zwrócić uwagę na kwestie kontroli działalności spółki. Jest to dość istotne w przypadku, kiedy stowarzyszenie jest jedynym udziałowcem spółki, a działalność i wzajemne relacje obu podmiotów zaczynają budzić wątpliwości chociażby niektórych członków stowarzyszenia czy też związku stowarzyszeń. Zgodnie z art. 212 k.s.h., prawo kontroli służy każdemu wspólnikowi. W tym celu wspólnik lub wspólnik z upoważnioną przez siebie osobą może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. Zarząd może jednak odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta je w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę. Wspólnik, któremu odmówiono wyjaśnień lub wglądu do dokumentów bądź ksiąg spółki, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki. Wniosek należy złożyć w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale lub od upływu terminu określonego w § 3, w przypadku niepowzięcia uchwały wspólników w tym terminie.
Natomiast z godnie z art. 223 k.s.h. sąd rejestrowy, na żądanie wspólnika lub wspólników reprezentujących co najmniej jedną dziesiątą kapitału zakładowego, może, po wezwaniu zarządu do złożenia oświadczenia, wyznaczyć firmę audytorską w celu zbadania rachunkowości oraz działalności spółki.
Kwestie kontroli działania stowarzyszenia oraz nadzoru nad stowarzyszeniami reguluje jego statut oraz przepisy prawa o stowarzyszeniach.
Podsumowując, organizacje pozarządowe mogą zakładać spółki prawa handlowego, a udział w nich nie stanowi prowadzenia przez taką organizację działalności gospodarczej. Organizacja jako wspólnik spółki (bez względu na to czy spółki osobowej czy spółki kapitałowej), takiej działalności nie prowadzi. Działalność gospodarczą prowadzi sama spółka. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą być bardziej skuteczne w realizacji długoterminowych celów rozwojowych i skalowalności stowarzyszenia. Dzięki możliwości pozyskiwania kapitału, przyciągania inwestorów oraz prowadzenia działań biznesowych na większą skalę, spółka może wspierać szybszy i bardziej zrównoważony wzrost organizacji. Tworzenie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością może być atrakcyjną opcją dla stowarzyszeń, które chcą zwiększyć swoją stabilność, efektywność i dostęp do finansowania, jednocześnie ograniczając ryzyko osobiste swoich członków. Jednak decyzja o utworzeniu spółki powinna być dobrze przemyślana i dostosowana do konkretnych celów i potrzeb stowarzyszenia.
[1] Wyrok NSA z 27.05.2009 r., II FSK 163/08, LEX nr 513321.
