E-sport jako branża dynamicznie rozwijająca się na całym świecie nie jest już od dawna tylko rozrywką, lecz także istotnym obszarem gospodarki. Zyskując coraz większą popularność generuje bardzo duże zyski finansowe, co przyciąga uwagę nie tylko entuzjastów gier, ale również osób dążących do wykorzystania tej branży w celach nielegalnych, takich jak pranie pieniędzy. Rozwój - nazwijmy to gospodarki wirtualnej - oraz rosnąca wartość przedmiotów i walut wirtualnych w grach sprawiły, że dla przestępców coraz bardziej atrakcyjne jest ich wykorzystywanie do wskazanego wyżej procederu.
Kształt polskiego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy (Anti-Money Laundering – AML) oraz finansowaniu terroryzmu wyznaczają przepisy prawne krajowe, jak i Unii Europejskiej. Podstawowym aktem prawnym w tym obszarze jest ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (zwana dalej ustawą). Wskazuje ona organy i podmioty funkcjonujące w ramach tego systemu oraz określa ich obowiązki i uprawnienia. Określono w niej także wymagania dla niektórych kategorii przedsiębiorców, jak np. dostawcy w zakresie walut wirtualnych, którzy podlegają specyficznym wymogom, m.in. w zakresie obowiązku rejestracji we właściwym rejestrze. Ustawa ta stanowi implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z 20.05.2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (tzw. dyrektywa AML IV).
Co ciekawe, sama ustawa nie definiuje pojęć prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, odsyłając w tym zakresie odpowiednio do art. 299 i 165a kodeksu karnego (k.k.). Zgodnie z art. 299 § 1 k.k.: „Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, posiada, używa, przekazuje lub wywozi za granicę, ukrywa, dokonuje ich transferu lub konwersji, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Zatem pranie pieniędzy to proces ukrywania pochodzenia środków pochodzących z działalności przestępczej poprzez serię transakcji finansowych lub inwestycji.
Grupa Specjalna do spraw Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy (Financial Action Task Force – FATF[1]) definiuje natomiast pranie pieniędzy jako procesowanie (lub przetwarzanie) dochodów pochodzących z przestępstwa w celu ukrycia ich nielegalnego pochodzenia, a przez to wprowadzenie ich do legalnego obrotu.
Fazy prania pieniędzy co do zasady następują po sobie kolejno. Jednak już na każdym z tych etapów można doprowadzić do udaremnienia próby obrotu nielegalnymi pieniędzmi, czy też wykrycia całego procederu. Poszczególne fazy to:
- lokowanie (wprowadzenie do obrotu finansowego),
- maskowanie (odseparowanie środków od nielegalnego źródła),
- integracja (stworzenie wyjaśnienia pochodzenia posiadanych środków),
Przyjmuje się, że schemat występowania tych faz jest jednolity dla rynku nie tylko polskiego, ale i międzynarodowego. E-sport, ze względu na swoją globalną popularność i przepływ dużej ilości środków pieniężnych, staje się atrakcyjnym celem osób chcących wykorzystać go do nielegalnych działań finansowych. Do najczęściej stosowanych metod prania pieniędzy stosowanych poprzez e-sport zalicza się:
- kupowanie wirtualnej waluty lub przedmiotów w grze za nielegalne fundusze, a następnie sprzedawanie ich na zewnętrznych platformach handlowych z zyskiem,
- używanie wirtualnej waluty lub przedmiotów w grze do zakupu towarów lub usług w świecie rzeczywistym, takich jak broń, narkotyki lub inne nielegalne przedmioty,
- tworzenie wielu kont w grze i używanie ich do przesyłania między nimi wirtualnej waluty lub przedmiotów w grze,
- hazard za pomocą wirtualnej waluty lub przedmiotów w grach online,
- tworzenie fałszywych wirtualnych przedmiotów w grze i sprzedawanie ich innym graczom.
W miarę ciągłego rozwoju branży e-sportu nieuniknione jest, że wykorzystanie e-sportu i gier online do prania pieniędzy będzie zyskiwać na popularności. Podmioty organizujące e-sportowy system muszą podjąć środki zapobiegające wykorzystywaniu ekosystemu e-sportu do celów prania pieniędzy i finansowania terroryzmu, aby zapobiec przekształceniu się świata gier w centrum prania pieniędzy. Jednym z najważniejszych kroków w przeciwdziałaniu praniu pieniędzy w e-sporcie jest zastosowanie odpowiednich środków regulacyjnych i procedur bezpieczeństwa.
Oto kilka propozycji, które mogą pomóc w walce z praniem pieniędzy w branży e-sportowej:
- Ścisła identyfikacja uczestników - organizacje e-sportowe powinny wymagać pełnej identyfikacji wszystkich osób zaangażowanych w transakcje finansowe, w tym zawodników, trenerów, sponsorów oraz osób uczestniczących w organizacji wydarzeń e-sportowych.
- Monitoring transakcji finansowych - istnienie systemów monitorowania transakcji finansowych, które umożliwią śledzenie i identyfikację podejrzanych operacji. Narzędzia te mogą pomóc w wykrywaniu nieprawidłowości oraz nielegalnych działań finansowych.
- Edukacja i świadomość - konieczne jest zwiększenie świadomości na temat prania pieniędzy wśród wszystkich podmiotów zaangażowanych w e-sport. Dbanie o edukację zawodników, organizatorów oraz społeczności e-sportowej na temat zagrożeń związanych z praniem pieniędzy może pomóc w identyfikacji podejrzanych działań i zgłaszaniu ich odpowiednim organom.
- Współpraca pomiędzy różnymi instytucjami publicznymi zajmującymi się przeciwdziałaniem prania pieniędzy - organizacje e-sportowe powinny współpracować z instytucjami rządowymi, aby stosować najlepsze praktyki i wytyczne w zakresie zapobiegania tego typu działaniom.
- Przejrzystość finansowa.
Aby zaradzić wskazanym w dzisiejszym tekście problemom wielu twórców gier wdrożyło systemy wykrywania i zapobiegania oszustwom, aby lokalizować podejrzane transakcje i zapobiegać im. Systemy te wykorzystują algorytmy uczenia maszynowego do analizy transakcji i identyfikacji wzorców, które mogą wskazywać na pranie pieniędzy. To, że problem nie ma charakteru incydentalnego potwierdzają m.in. poniżej przytoczone dane.
Pod koniec 2019 r. w Counter-Strike’u wyłączono możliwość odsprzedaży kluczy do skrzynek w ramach Steam Community Market, ponieważ oszuści wykorzystywali tę funkcję do transferowania nielegalnie zdobytych środków.
W marcu 2023 r. do sądu federalnego w San Francisco złożono wniosek, który stwierdził, że Roblox, internetowa platforma gier wideo, może borykać się z problemem prania pieniędzy. Z pozwu wynika, że ponad 300 użytkowników dopuściło się prania pieniędzy poprzez kupowanie fałszywych przedmiotów w grach za wirtualną walutę[2].
W 2021 r. Twitch, platforma do strumieniowego przesyłania gier wideo, potwierdziła, że prawie 10 milionów dolarów zostało na niej ,,wypranych”. Początkowo Twitch podjął działania przeciwko około 150 użytkownikom. W styczniu 2022 roku w związku ze skandalem na Twitchu aresztowano 40 osób[3].
Biorąc pod uwagę ciągły rozwój branży gier i prognozy, że do 2027 r. osiągnie ona oszałamiającą kwotę 298 miliardów dolarów, można się spodziewać równoczesnego wzrostu liczby przypadków prania pieniędzy związanych z działalnością przestępczą.
E-sport to dziedzina, która rozwija się w szybkim tempie, stając się jednym z najbardziej obiecujących sektorów rozrywkowych. Jednakże, wraz z rosnącą popularnością, ważne jest, aby podejmować środki ostrożności w celu zapobiegania wykorzystaniu tej branży do prania pieniędzy. Poprzez wprowadzanie odpowiednich regulacji, monitorowanie działań finansowych i edukację społeczności e-sportowej, można skutecznie przeciwdziałać praniu pieniędzy, chroniąc uczciwość oraz uczestników e-sportu.
[1] FATF - The Financial Action Task Force - Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy, znana również pod francuską nazwą Groupe d'action financière, jest organizacją międzyrządową założoną w 1989 r. z inicjatywy G7 w celu opracowania polityki zwalczania prania pieniędzy.
[2] https://www.forbes.com/sites/cyrusfarivar/2023/03/30/hundreds-of-roblox-users-may-be-engaged-in-money-laundering-court-filing-says/?sh=64ee4dfe381c
[3] https://www.washingtonpost.com/video-games/2022/01/11/twitch-bit-money-laundering-turkey-police/
