Pod koniec stycznia opublikowana została uchwała Sądu Najwyższego o doniosłym znaczeniu praktycznym, związana z kwestią dopuszczalności wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego sposobu reprezentowania podmiotu w postaci tzw. prokury łącznej niewłaściwej. Warto zatem pokrótce napisać, czym jest prokura oraz scharakteryzować rozbieżności i wątpliwości występujące w orzecznictwie, na kanwie których została podjęta najnowsza uchwała SN w 7-osobowym składzie.
Zgodnie z art. 1091 §1 Kodeksu cywilnego, prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Co istotne, prokury nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich, jeżeli żaden przepis szczególny nie stanowi inaczej. Ponadto, przedsiębiorca może udzielić prokury kilku osobom łącznie lub oddzielnie. Mowa jest zatem o dopuszczalności powołania dwóch prokurentów. Wykraczając niejako poza przepisy o prokurze, w praktyce stosowany był też sposób reprezentowania podmiotu przez prokurenta z jednoczesnym zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki (tzw. prokura łączna niewłaściwa).
Kwestia dopuszczalności wpisania w KRS takiego sposobu reprezentacji wywoływała w judykaturze rozbieżności, aczkolwiek dominującą linią orzeczniczą są postanowienia akceptujące wpis do KRS prokury z powyższym zastrzeżeniem. Również Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 maja 2001 r. (III CZP 6/01) stwierdził, iż „dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może ona działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub prokurentem”. Z kolei najnowsza uchwała SN wyklucza udzielenie prokury z zastrzeżeniem działania tylko łącznie z członkiem zarządu spółki, dlatego też warto przytoczyć podstawowe argumenty „za” i „przeciw”.
Zasadniczym argumentem przemawiającym za niedopuszczalnością prokury łącznej niewłaściwej jest brak podstaw prawnych dla przyjęcia takiej konstrukcji. Podnosi się, że przepisy Kodeksu cywilnego o prokurze mają charakter bezwzględnie obowiązujący, dlatego rozszerzająca interpretacja jest niedopuszczalna. Ustawodawca przewidział co prawda możliwość ustanowienia prokury łącznej, jednak do jej zakresu nie można zaliczyć tzw. prokury łącznej niewłaściwej, czyli działania prokurenta łącznie z członkiem zarządu.
Kolejnym argumentem „przeciw” jest treść przywołanego już art. 1091 §2 k.c., który wyklucza ograniczenie prokury ze skutkiem wobec osób trzecich. Do tychże ograniczeń należy więc zaliczyć nie tylko ograniczenia przedmiotowe, ale również te związane ze sposobem działania prokurenta.
Po przeciwnej stronie znajdziemy natomiast argumenty natury funkcjonalnej, na podstawie których należy dopuścić posługiwanie się w praktyce „instytucją” prokury łącznej niewłaściwej. Często bowiem zdarza się, że udzielenie prokury jest niemal niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania spółki – choćby w przypadku choroby jednego z dwóch członków zarządu. Z kolei udzielenie prokury aż dwóm osobom (na zasadzie prokury łącznej przewidzianej w kodeksie cywilnym) generowałoby dodatkowe koszty. Stąd też niedopuszczenie udzielenia prokury z zastrzeżeniem działania prokurenta łącznie z członkiem zarządu mogłoby w niektórych sytuacjach znacznie utrudniać prawidłową reprezentację spółki.
Powyższe wątpliwości nie dotyczą jedynie kwestii natury teoretycznej, lecz wywołują rzeczywiste wątpliwości w orzecznictwie. Z ustaleń poczynionych przez Pierwszego Prezesa SN (na podstawie jego wniosku SN podjął 30 stycznia uchwałę w tym przedmiocie) wynika, że co prawda dominujące są postanowienia akceptujące wpis w KRS prokury łącznej niewłaściwej, jednak w niektórych okręgach jednolicie wyklucza się taką możliwość. Z kolei w niektórych sądach można spotkać zarówno rozstrzygnięcia dopuszczające, jak i odmawiające ww. wpisu do KRS.
Ostatecznie, w uchwale z dnia 30 stycznia 2015 r. (III CZP 34/14) Sąd Najwyższy zajął stanowisko iż, „niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki.”
