Wracając do wątku poruszanego w ostatnim blogu, wyjaśnię dziś, czy żądanie stwierdzenia nieważności umowy ulega przedawnieniu. Dla zawierających umowy „we frankach” jest to o tyle istotne, że gros z nich było zawierane dawniej niż 10 lat temu.
Tymczasem art. 118 Kc w brzmieniu przed 9 lipca 2018 r. wskazywał, że „Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.”
Wydawać by się więc mogło, że jeśli ktoś zawarł kredyt dajmy na to w 2008 roku jego roszczenie o unieważnienie umowy uległo przedawnieniu. Tak przecież sugerować się zdaje art. 117 § 1 kodeksu cywilnego, który stanowi, że „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.”
Czy jednak na pewno? Okazuje się, że powyższa wątpliwość została rozstrzygnięta już ponad pół wieku temu w orzeczeniu Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 1 marca 1963 r. (sygn. III CR 193/62, źródło: Legalis). Stan faktyczny, na którym opierał się SN był zaiste ciekawy. W pozwie powód żądał ustalenia nieważności umowy notarialnej, jaką zawarł jeszcze w 1937 r. z Anną M., spadkodawczynią pozwanych, w której to umowie przeniósł na Annę M. swe prawa spadkowe do nieruchomości będącej majątkiem spadkowym po ojcu obojga kontrahentów, a mianowicie 1/3 idealną część tej nieruchomości. Powód twierdził, że z Anną M. umówił się, iż przeniesienie własności jest tylko pozorne, ponieważ groziła mu wówczas egzekucja prowadzona przez Bank Rzemieślniczy. Powód twierdził też, że nie otrzymał od Anny M. żądanej ceny, poniósł nawet koszty sporządzenia tej pozornej umowy, a nieruchomość użytkuje nadal dotychczas. Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa, przecząc twierdzeniu o pozorności umowy i zarzucając przedawnienie oraz niedopuszczalność dowodu ze świadków. Sąd Powiatowy uwzględnił powództwo. Sąd ustalił stan faktyczny zgodnie z twierdzeniami powoda i uznał, że umowa z 1937 r. jest nieważna na skutek pozorności oświadczenia woli złożonego przez powoda za zgodą Anny M. Na skutek rewizji pozwanych Sąd Wojewódzki zmienił wyrok Sądu Powiatowego w ten sposób, że oddalił powództwo przyjmując, iż roszczenie powoda wywodzi się z prawa majątkowego, że zatem zarzut przedawnienia jest uzasadniony.
Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu sądu drugiej instancji. Jak stwierdził SN, „Orzeczone przez Sąd Wojewódzki oddalenie powództwa na skutek zarzutu przedawnienia wynika z nieporozumienia. Przedawnienie polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, może uchylić się od zaspokojenia roszczenia. Skoro zaś uchylenie się od zaspokojenia wchodzi w rachubę tylko co do takiego uprawnienia, w stosunku do którego aktualne jest "zaspokojenie", to przedawnić się może tylko takie uprawnienie, którego odpowiednikiem jest obowiązek zaspokojenia. Prawo materialne nazywa takie uprawnienie roszczeniem. Zarzut przedawnienia może spowodować oddalenie powództwa tylko wówczas, gdy przedmiotem procesu jest "roszczenie" w powyższym znaczeniu. Tam zaś, gdzie pozew nie zmierza do zaspokojenia powoda, zarzut przedawnienia jest bezprzedmiotowy. Jeżeli więc powód nie dochodzi roszczenia w tym właśnie znaczeniu, a przedmiotem procesu jest - jak to właśnie ma miejsce w niniejszej sprawie - ustalenie nieważności umowy, czyli ustalenie nieistnienia praw, jakie miałyby wynikać z tej umowy, to w stosunku do takiego żądania pozwu aktualność zarzutu przedawnienia jest logicznym niepodobieństwem. Oddalenie powództwa z powodu upływu terminu, mogłoby w takich wypadkach nastąpić tylko wówczas, gdyby prawo materialne przewidywało termin prekluzyjny do wytoczenia powództwa. Dla powództwa o ustalenie nieważności umowy lub o ustalenie nieistnienia praw wynikających z tej umowy prawo nie przewiduje jednak terminu prekluzyjnego.”
Mówiąc prościej, krócej i wprost żądanie ustalenia nieważności umowy nie ulega przedawnieniu (o czym wprost w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 sierpnia 1976 r., sygn. II CR 288/76, źródło: Legalis).
