Skarga pauliańska jest instrumentem ochrony wierzyciela i instytucją uregulowaną w art. 527-534 Kodeksu cywilnego, której celem jest podważenie i zakwestionowanie czynności związanych ze sprzedażą lub darowizną majątku dłużnika. Na podstawie powołanych wyżej przepisów wierzyciel może wystąpić do sądu o uznanie czynności prawnej dłużnika, wskutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową za bezskuteczną, jeżeli dłużnik działał z zamiarem i świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy dochowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć.
Zatem stwierdzić można, iż przesłankami skargi pauliańskiej są:
- dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli,
- działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
- wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią.
Występując do sądu z takim roszczeniem wierzyciel musi pamiętać, iż pozew wnosi się przeciwko osobie trzeciej – tej która kosztem wierzyciela uzyskała korzyść majątkową, a także o tym, że ciężar udowodnienia wszystkich powyższych przesłanek spoczywa właśnie na wierzycielu. Termin na dochodzenie uznania czynności prawnej za bezskuteczną wynosi 5 lat od daty tej czynności. Należy również zwrócić uwagę na istnienie szeregu tzw. domniemań, które w znacznym stopniu mogą proceduralnie ułatwić wierzycielowi dochodzenie roszczenia.
Możemy wyróżnić następujące domniemania:
- jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim z nim stosunku domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (wtedy ciężar dowodowy zostaje przerzucony na osobę trzecią),
- jeżeli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych domniemywa się, że wiedział on, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
- jeżeli korzyść majątkowa została uzyskana bezpłatnie – wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną nawet w przypadku, gdy osoba trzecia nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
- jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, a także gdy wskutek dokonania darowizny stał się niewypłacalny - domniemywa się, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Podsumowując, skarga pauliańska jest atrakcyjnym, choć często skomplikowanym instrumentem prawnym pozwalającym wierzycielowi na zaspokojenie swojego roszczenia w razie wyzbywania się majątku przez dłużnika.
