Dzisiejszy wpis chciałbym poświęcić instytucji zapisu i możliwości jego sformułowania przez spadkodawcę w sposób alternatywny.
Słowem wstępu przypomnieć należy, że istota zapisu uregulowana została w art. 968 k.c., zgodnie z którym spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkodawcę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Dla przykładu: spadkodawca powołuje do spadku po sobie osobę X, zobowiązując ją jednocześnie do przekazania osobie Y określonej kwoty pieniężnej.
W powyższym świetle pojawiło się pytanie, czy istnieje możliwość sformułowania zapisu w sposób alternatywny. Posługując się zatem raz jeszcze powyższym przykładem, wątpliwości budziło zagadnienie, czy spadkodawca mógł sformułować zapis w ten sposób, że przekazał osobie Y określona kwotę pieniężną lub samochód osobowy.
Doktryna prawa w przeważającej części negowała możliwość formułowania zapisu w sposób alternatywny, uzasadniając to stanowisko tym, że kodeks cywilny nie przewiduje możliwości, w której spadkobierca (w naszym przypadku X) czy też sąd decyduje, który przedmiot majątkowy przypadnie ostatecznie zapisobiercy.
Przedmiotowe zagadnienie zostało niedawno rozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 października 2014 r. (sygn. akt III CZP 70/14), w którym to orzeczeniu Sąd Najwyższy – wbrew stanowisku prezentowanemu w przeważającej części w literaturze przedmiotu – wyraził pogląd, że ważny jest zapis sformułowany w sposób alternatywny.
Nie chcąc przedstawiać zbyt szczegółowo uzasadnienia ww. uchwały warto jednak wskazać, że Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość, w której spadkodawca formułuje zapis w sposób alternatywny, doprowadzając w ten sposób do powstania pomiędzy zapisobiorcą a uprawnionym do powstania zobowiązania przemiennego, do którego zastosowanie będzie miał przepis art. 365 k.c.
Sąd Najwyższy podkreślił także, że każde z alternatywnie oznaczonych świadczeń musi być przez spadkodawcę w sposób dostatecznie precyzyjny określone. W przeciwnym razie świadczenie niedookreślone zostaje wyeliminowane z możliwości wyboru.
Warto także pamiętać, że możliwość alternatywnego formułowania świadczenia dotyczy tylko zapisu zwykłego. Przy zapisie windykacyjnym taka możliwość nie zachodzi.
Powyższe rozstrzygnięcie Sądu Najwyższe jest wyrazem poglądu, wedle którego rozrządzenia testatora powinny być interpretowane w taki sposób, aby doprowadzić w maksymalnym stopniu do ich realizacji, zaś każde ograniczenie swobody testowania (w tym ograniczenie co do możliwości alternatywnego określania przedmiotu zapisu) wymaga ważnej podstawy.
