Sporządzając testament spadkodawca może nie tylko powołać swoich spadkobierców odmiennie, niż wynikałoby to z porządku ustawowego, ale również przekazać konkretne składniki majątkowe na rzecz wskazanych osób, nie czyniąc ich jednocześnie spadkobiercami.
Od dnia 23.10.2011 r. wśród rozrządzeń testamentowych wyróżnić możemy dwa rodzaje zapisów – zapis zwykły oraz zapis windykacyjny. Podstawowa różnica pomiędzy tymi dwoma instytucjami leży w sferze skutków prawnych przez nie wywoływanych. Zapis zwykły kreuje bowiem między obciążonym zapisem a zapisobiercą stosunek zobowiązaniowy, na mocy którego ten pierwszy będzie musiał spełnić świadczenie majątkowe, chociażby w postaci przeniesienia własności rzeczy. Z kolei dzięki zapisowi windykacyjnemu spadkodawca może przenieść określone składniki majątkowe wprost na osobę zapisobiercy, wskutek czego własność lub inne prawo przejdzie na daną osobę wraz z chwilą otwarcia spadku. W związku z dalej idącymi konsekwencjami zapisu windykacyjnego, ustawodawca ograniczył dopuszczalność tego typu rozrządzeń jedynie do testamentów sporządzanych w formie aktu notarialnego, dzięki czemu testator może z większą świadomością skorzystać z tej stosunkowo nowej instytucji prawa spadkowego.
Z uwagi na odmienne skutki prawne zapisu zwykłego oraz zapisu windykacyjnego, inaczej będzie też wyglądało postępowanie w razie niemożności dobrowolnego urzeczywistnienia stanu zgodnego z wolą spadkodawcy.
W przypadku zapisu windykacyjnego do przejścia własności lub innego prawa na legatariusza następuje już z chwilą otwarcia spadku, wobec czego przeciwko osobie, w której władaniu przedmiot zapisu się znajduje, zapisobiercy przysługuje skarga wydobywcza. Nie jest zatem wymagane złożenie właściwego oświadczenia woli mającego na celu wykonanie zapisu windykacyjnego, a jedynie wydanie przedmiotu zapisu. Oprócz roszczenia wydobywczego, zapisobierca może ponadto, mając na względzie przepisy o stosunkach między właścicielem a posiadaczem samoistnym, żądać zwrotu pożytków czy też wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotu zapisu.
Odmiennie kształtuje się natomiast żądanie zapisobiercy zwykłego w stosunku do osoby będącej we władaniu przedmiotu zapisu, którą najczęściej będzie spadkobierca. Podmioty te łączy stosunek zobowiązaniowy wynikający z zapisu zwykłego. Żądanie legatariusza sprowadzać się zatem będzie już nie tylko do wydania przedmiotu zapisu, ale w pierwszej kolejności do złożenia przez obciążonego zapisem oświadczenia woli o odpowiedniej treści – np. przeniesienia własności rzeczy, a dopiero w dalszej kolejności jej wydania. W sytuacji sporu sądowego może znaleźć zastosowanie art. 64 kodeksu cywilnego, stanowiący, iż prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie. Z kolei w razie niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania z zapisu zwykłego zastosowanie znajdą przepisy dotyczące reżimu odpowiedzialności kontraktowej, tj. art. 471 i n. k.c.
