Na łamach portalu wielokrotnie pisaliśmy na temat reprezentacji organizacji sportowych w ramach umów zawieranych z członkami zarządu. W szczególności wskazywaliśmy na treść przepisu art. 11 ust. 4 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach. W ostatnich dniach zaszły istotne zmiany w tym zakresie, wynikające z nowelizacji kodeksu cywilnego. I właśnie tę tematykę chciałbym przedstawić w dzisiejszym tekście.
W pierwszej kolejności jeszcze raz chciałbym przypomnieć treść art. 11 ust. 4 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach:
- W umowach między stowarzyszeniem a członkiem zarządu oraz w sporach z nim stowarzyszenie reprezentuje członek organu kontroli wewnętrznej wskazany w uchwale tego organu lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zebrania członków (zebrania delegatów).
Pamiętajmy, że przepis ten znajduje również zastosowanie dla związków sportowych i polskich związków sportowych. Analogiczne rozwiązania stosowane są w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych, zgodnie z przepisami kodeksu spółek handlowych.
Jakie były dotychczasowe konsekwencje braku uwzględnienia szczególnego sposobu reprezentacji? Przeważająca część doktryny oraz orzecznictwa wskazywała na bezwzględną nieważność czynności prawnej, bez możliwości jej konwalidowania przez zainteresowane strony. Powyższe stanowisko wynikało z treści dotychczas obowiązującego przepisu art. 39 kodeksu cywilnego:
Art. 39
1. Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania.
2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy umowa została zawarta w imieniu osoby prawnej, która nie istnieje.
Sytuację prawną podmiotu zawierającego umowę z przekroczeniem umocowania lub bez posiadania statusu organu podmiotu różnicowano względem osoby zawierającej umowy jako pełnomocnik bez umocowania z przekroczeniem zakresu upoważnienia. W takim przypadku przepisy prawa dawały możliwość potwierdzenia umowy przez osobę, w której imieniu została zawarta.
Art. 103 § 1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.
§ 2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
§ 3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
Od dłuższego czasu pojawiały się zatem postulaty, by nie różnicować sytuacji „fałszywego” organu oraz „fałszywego” pełnomocnika, lecz ujednolicić ich sytuację prawną. Zostały one uwzględnione w ustawie z dnia 9 listopada 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym, w której art. 1 stanowi, że:
Art. 39.
1. Jeżeli zawierający umowę jako organ osoby prawnej nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę prawną, w której imieniu umowa została zawarta.
2. Druga strona może wyznaczyć osobie prawnej, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę jako organ osoby prawnej, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.
4. Jednostronna czynność prawna dokonana przez działającego jako organ osoby prawnej bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednakże gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w imieniu osoby prawnej, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.
5. Przepis § 3 stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy czynność prawna została dokonana w imieniu osoby prawnej, która nie istnieje.
Zastosowana została konstrukcja tzw. bezskuteczności zawieszonej. Oznacza to, że skuteczność zawarcia umowy przez organ z przekroczeniem umocowania zależy od potwierdzenia przez osobę, która nie zawierała wcześniej oświadczeń woli w imieniu wadliwie reprezentowanej strony, pomimo, że była do tego wcześniej umocowana. W razie potwierdzenia, uznaje się, że wcześniej wadliwa czynność prawna była ważna i skuteczna od samego początku (tzw. skutek ex tunc).
Art. 39 kodeksu cywilnego w nowym brzmieniu obowiązuje od 1 marca tego roku. Od razu nasuwa się pytania: co z umowami zawartymi przed wejściem w życie nowelizacji? Odpowiedź na pytanie znajduje się w art. 35 ustawy zmieniającej:
Art. 35 Przepis art. 39 ustawy zmienianej w art. 1 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się także do czynności prawnych dokonanych w imieniu osoby prawnej bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu przed dniem wejścia w życie art. 1, jeżeli nie były one przedmiotem prawomocnie zakończonych przed dniem wejścia w życie art. 1 postępowań sądowych w sprawach cywilnych.
W skrócie: W zdecydowanej większości przypadków możliwe będzie zatwierdzanie umów na podstawie nowych przepisów. Jedynym wyjątkiem są sytuacje, w których zapadły już prawomocne wyroki sądowe dotyczące wadliwych umów w sprawach zakończonych przed 1 marca 2019 r. Na koniec dzisiejszych rozważań jeszcze raz chciałbym zwrócić uwagę na szczególne zasady reprezentacji stowarzyszeń sportowych na gruncie art. 11 ust. 4 prawa o stowarzyszeniach. Z licznych rozmów, które odbyłem zarówno ze studentami podczas prowadzonych zajęć jak i spotkań z przedstawicielami organizacji sportowych wynika, że w zdecydowanej większości przypadków umowy z członkami zarządu zawierane są z naruszeniem zasad reprezentacji. Nowe przepisy dają możliwość, by skorygować te uchybienia. Skorzystajmy z tego.
