Trzeba przyznać, że tytuł mojego dzisiejszego wpisu jest co najmniej dziwny. Przynajmniej w kontekście językowym. Dwa przyimki, jeden zaimek i jeden rzeczownik w trzech formach. Kluczową rolę odgrywa więc w nim rzeczownik, którym jest ,,odsetka”, a właściwie ,,odsetki” (odmieniałem go przez przypadki w liczbie mnogiej). Stąd, mimo niespotykanej konstrukcji, nie wymaga więcej wyjaśnień o czym będę pisał poniżej.
Każdy student drugiego, najpóźniej trzeciego roku studiów prawniczych wie, że w polskim prawie cywilnym obowiązuje zakaz anatocyzmu. Nie każdy już zastanawia się kiedy ten zakaz nie obowiązuje, a jeszcze mniej osób posługuje się słowem ,,anatocyzm” bez połączenia ze słowem ,,zakaz”. A właśnie o sposobie naliczana odsetek jakim jest anatocyzm chciałbym dziś napisać.
Anatocyzm, nazywany czasem procentem składanym, jest niczym innym jak naliczaniem odsetek od odsetek. Zasadniczo, jak wspomniałem wyżej, jest przez polskie prawo cywilne zakazany, ale jak również wspomniałem wyżej, istnieją od tego zakazu wyjątki. Najbardziej znanym i powszechnym odstępstwem od zakazu anatocyzmu, dopuszczanym jednocześnie przez prawo, jest skapitalizowanie zaległych odsetek, doliczenie ich do należności głównej oraz naliczenie odsetek od sumy obu kwot (należności i głównej i odsetek), w momencie wniesienia powództwa. Na takie działanie pozwala art. 482 Kodeksu cywilnego.
W takim momencie pojawia się następujące pytanie: czy odsetki naliczane od skapitalizowanych odsetek liczy się w taki sam sposób, jak od zaległej należności głównej. Pierwsza pojawiająca się myśl po tak postawionym pytaniu brzmi: jak najbardziej. Okazuje się jednak, że odpowiedź powinna być wyrażona, o wiele bardziej typowym dla prawników sformułowaniem: ,,to zależy”. Faktycznie, w relacjach ,,zwyczajnych”, czyli pomiędzy konsumentami (C2C) oraz w relacjach konsumenckich (przedsiębiorca – konsument, czyli B2C), odsetki od odsetek będą naliczane w taki sam sposób jak zwyczajne odsetki od należności głównej. Będą to, zgodnie z określeniami stosowanymi przez ustawodawcę, ustawowe odsetki za opóźnienie.
Inaczej sytuacja wygląda w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami (B2B), w relacjach pomiędzy nimi standardowymi odsetkami, naliczanymi za zaleganie z zapłatą należności głównej, będą na mocy ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, odsetki ustawowe w transakcjach handlowych. Analogicznie, więc do relacji C2C oraz B2C, do odsetek od odsetek w transakcjach pomiędzy profesjonalistami należałoby stosować stopę procentową przewidywaną przez ustawę o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.
Sprawa wygląda jednak inaczej, otóż zgodnie z art. 7 i 8 ustawy o terminach w transakcjach handlowych odsetki ustawowe w transakcjach handlowych przysługują jedynie w przypadku niespełnienia przez dłużnika swojego świadczenia pieniężnego w okoliczności w której swoje świadczenie spełnił wcześniej wierzyciel. Nie można więc naliczać ich od odsetek od należności głównej, będącymi ekwiwalentem za niewypełnienie zobowiązania na czas przez dłużnika, a nie ekwiwalentem za wykonane przez wierzyciela zobowiązanie.
W związku z powyższym należy przyjąć, że w przypadku zobowiązania zawartego pomiędzy przedsiębiorcami odsetki ustawowe w transakcjach handlowych mogą być naliczane jedynie od należności głównej. Natomiast po ich skapitalizowaniu w dniu wniesienia powództwa, naliczane od nich mogą być już tylko odsetki ustawowe za opóźnienie. Warto dodać, że podobne stanowisko przyjmują w orzecznictwie sądy powszechne. Tak np. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 października 2017 r. w sprawie o sygnaturze: V ACa 606/17.
