Pozew zbiorowy, a właściwie grupowy to stosunkowa nowa instytucja w polskim procesie, uregulowana postanowieniami ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym. Ostatnie doniesienia medialne donoszą, iż coraz więcej poszkodowanych konsumentów korzysta z tej procedury, więc przybliżę tu co nieco podstawowe warunki jakie należy spełnić do wytoczenia takiego postępowania.
Dla skorzystania z tej drogi dochodzenia roszczeń konieczne jest łączne spełnienie równoważnych przesłanek, a mianowicie:
[1] jednego rodzaju roszczenia dochodzonego przez co najmniej 10 osób,
[2] tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej oraz
[3] przesłanki przedmiotu postępowania grupowego, obejmującego alternatywnie roszczenie o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Dodatkowo, biorąc pod uwagę treść art. 2 w/w ustawy, w przypadku roszczeń pieniężnych, postępowanie grupowe jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy:
[4] wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.
Dla przeciętnego konsumenta, bo to ich dotyczy ten artykuł, ważne jest ile takie postępowanie będzie go kosztowało. Chodzi o koszty procesu jakie będzie musiał ponieść dołączając do grupy min. 10 osób procesujących się w tym trybie.
Zaczynając od konkretów, należy zauważyć, iż zgodnie z art. 25 pkt 1 w/w ustawy opłata stosunkowa w sprawach o prawa majątkowe dochodzone w postępowaniu grupowym wynosi 2% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych.
Powinienem tu zwrócić uwagę, iż w postępowaniu grupowym nie stosuje się instytucji zwolnienia od kosztów sądowych, z której można skorzystać w „normalnym” postępowaniu, ale z takiej instytucji sąd może, a nie musi skorzystać. Poza tym opłata stosunkowa w typowych sprawach, nie dochodzonych pozwem grupowym wynosi aż 5% wartości sporu, więc różnica jest oczywista.
Druga zasadnicza różnica, to ustawowe uregulowanie maksymalnego wynagrodzenia zawodowego pełnomocnika w przypadku uregulowania umownego tzw. succes fee. Ustawa wprowadza tu w art. 5 wyraźny zapis, który stwierdza, iż umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda, nie więcej niż 20% tej kwoty. Jednym z warunków formalnych związanych z wniesieniem pozwu zbiorowego jest załączenie w/w umowy, więc członkowie grupy od początku znają wynagrodzenie swojego pełnomocnika.
Kolejnym dylematem jaki spotyka dużą część konsumentów, którzy chcą dochodzić swych roszczeń w postępowaniu sądowym jest brak czasu i chęci na udzielanie się przed sądem. Oprócz kosztów materialnych, takich jak opłata od wniesienia pozwu, koszty dojazdów do sądu, spotkań z prawnikiem i korespondencji sądowej, dochodzą niematerialne takie jak stres wywołany toczącą się rozprawą, czas angażowany na odczytanie często skomplikowanych przepisów i korespondencji sądowej, etc. Instytucja pozwu zbiorowego po części zdejmuje z członków grupy w/w problemy. W postępowaniu grupowym powodem, a więc tą osobą, która jest stroną w sprawie jest reprezentant grupy. To on zawiera umowę z pełnomocnikiem, wnosi pozew i jest czynnym uczestnikiem procesu. Poszczególni członkowie grupy mają rolę bierną i ile nie będzie przesłuchiwany, nie musi się nawet stawiać w sądzie. Aktywność procesowa członka grupy ograniczona jest do minimum. Naturalnym reprezentantem grupy jest zazwyczaj osoba będąca członkiem grupy, ale może nim być, co również się zdarza, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. Taki reprezentant grupy prowadzi postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy.
Kluczowym pytaniem, które zadają osoby chcące przystąpić do pozwu zbiorowego jest kaucja na zabezpieczenie kosztów procesu. Na żądanie pozwanego sąd może bowiem zobowiązać powoda do złożenia kaucji na zabezpieczenie kosztów procesu. Sąd oznacza m.in. wysokość takiej kaucji, mając na względzie prawdopodobną sumę kosztów, które poniesie pozwany. Kaucję składa się w gotówce. Kaucja nie może być wyższa niż 20% wartości przedmiotu sporu. Są to suche przepisy, które mogą paraliżować przeciętnego konsumenta, ale spieszę wyjaśnić, iż nie taki diabeł straszny jak go malują. Po pierwsze, należy wskazać, iż zgodnie z art. 98 § 3 KPC Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. W zależności od przedmiotu sporu te stawki to do 60 złotych do 7200 złotych. Oczywiście kaucja na zabezpieczenie kosztów procesu może być wyższa niż te kwoty i sięgnąć, aż 20% wartości przedmiotu sporu, ale ustawodawca nie wskazał jasnych kryteriów jak miarkować tą wysokość.
Z pomocą przychodzi tu orzecznictwo, które wskazuje, że kryterium, którym kieruje się sąd przy oznaczaniu wysokości kaucji oraz termin na jej złożenie jest cel kaucji wyrażony w art. 8 ustawy. A służy ona m.in. ochronie interesów pozwanego przed nieuzasadnionymi powództwami, wówczas gdy stan majątkowy powoda nie daje gwarancji ich pokrycia (tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział I Cywilny w postanowieniu z dnia 14 maja 2013 r., sygn. akt I ACz 464/13). Rozważenia sądu w tej kwestii wymagają, czy w konkretnej sprawie istnieje ryzyko, że w przypadku wygrania procesu strona pozwana może mieć problemy z wyegzekwowaniem przyznanych jej kosztów procesu. W ocenie orzecznictwa, ryzyko takie nie zachodzi, gdy np. wszyscy uczestnicy grupy są właścicielami lokali, a wysokość kosztów, uwzględniając nawet wyższą wartość przedmiotu sporu oraz koszty opinii biegłych, nie będzie na tyle znaczące, aby zachodziła konieczność zabezpieczania kosztów procesu (Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 28 lutego 2013 r., sygn. Sygn. I C 984/12).
Z powyższej analizy wynika, iż w grupie siła, i im więcej członków takiej grupy, tym niższy koszt jednostkowy oraz konsekwentnie niższe ryzyko obciążenia wysoką kaucją na zabezpieczenie kosztów procesu.
