Wracając dziś do tematu tzw. polisolokat pozwolę sobie zwrócić uwagę na jedną z linii obrony jakie przyjmują towarzystwa ubezpieczeniowe twierdząc, że ich produkt nie ma charakteru niedozwolonego.
Jak wskazuje art. 385 § 1 Kodeksu cywilnego „Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.”. Towarzystwa ubezpieczeniowe często zwracają w swej korespondencji na zdanie drugie tego przepisu wskazując, że postanowienia przewidujące pobranie znacznej części zainwestowanych przez konsumenta środków mają charakter świadczenia głównego.
Tymczasem essentialia negotii umowy ubezpieczenia nie wskazują arbitralnie strony tego stosunku prawnego, ale przepisy i to bezwzględnie w tym zakresie obowiązujące, konkretnie art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 829 § 1 pkt 1 Kc.
Niewątpliwie głównym świadczeniem w ramach umowy ubezpieczenia na życie i dożycie (czyli polisolokaty), po stronie konsumenta jest zapłata składki ubezpieczeniowej, zaś po stronie ubezpieczyciela, wypłata określonej sumy pieniężnej w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, tj. zgonu ubezpieczonego w okresie odpowiedzialności ubezpieczyciela lub dożycie przez ubezpieczonego do końca okresu odpowiedzialności.
Czy zatem potrącane przez Towarzystwa Ubezpieczeniowe środki ubezpieczonego związane z zakończeniem umowy mają charakter świadczenia głównego?
Na to pytanie odpowiedzi udzielił m. in. Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w wyroku z dnia 20 lipca 2017 r. (sygn. II Ca 2263/16).
Sąd ten zauważył, że „umowa ubezpieczenia, do której powód przystąpił związana była z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, której elementy istotne zostały określone w art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej ( Dz.U. 2015.1206). Zgodnie z tym uregulowaniem zakład ubezpieczeń był obowiązany do określenia lub zawarcia w umowie ubezpieczenia: (…) 2) zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia; (…) 5) zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego oraz zasad alokacji składek ubezpieczeniowych w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w szczególności w zakresie określonym w pkt 4 i 5, oraz terminu zamiany składek na jednostki tego funduszu (art. 13 ust.1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. 2015.1206). Już tylko z literalnego brzmienia art. 13 ust. 4 pkt. 2 i pkt 5 omawianej ustawy wynika, iż możliwość pobrania opłat likwidacyjnych należy do kategorii kosztów i wszelkich obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, a nie do świadczeń głównych wskazanych w art. 13 ust. 4 pkt 2 ustawy.
Tym samym świadczenia główne w z umowy ubezpieczeń na życie z (…), do której powód przystąpił, to ze strony konsumenta obowiązek uiszczenia składki ubezpieczeniowej, a ze strony zakładu ubezpieczeń - wypłata świadczenia pieniężnego w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, którym jest zgon ubezpieczonego w okresie odpowiedzialności ubezpieczyciela lub dożycie przez ubezpieczonego do końca okresu odpowiedzialności (art. 13 ust.1 pkt 2 i 3 oraz ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej oraz świadczenia ubezpieczeniowe, o których mowa w rozdziale 10 warunków ubezpieczenia (…).”
Sąd uznał zatem, że „ewentualne obciążenia czy koszty związane z realizacją umowy a związane z rozliczeniem w następstwie rezygnacji z ubezpieczenia mają charakter uboczny. Postanowienia umowy przewidują także inne świadczenia, w tym świadczenie z tytułu całkowitego wykupu. Obowiązek jego spełnienia powstaje z chwilą złożenia przez ubezpieczonego oświadczenia o rezygnacji z ubezpieczenia. Świadczenie wykupu nie jest niczym innym, jak rozliczeniem stron w następstwie rozwiązania umowy przed upływem umówionego terminu. W żadnym razie nie można go utożsamiać ze świadczeniem głównym umowy. Świadczeniem głównym jest świadczenie spełnione na podstawie ważnej, obowiązującej umowy. Skutki alokacji uiszczanej przez ubezpieczonego składki w jednostki funduszu kapitałowego mają bezpośredni wpływ na wysokość należnego ubezpieczonemu świadczeń w razie zajścia zdarzeń ubezpieczeniowych i w tym znaczeniu ma ona charakter służebny wobec głównych świadczeń łączącej strony umowy. Trudno uznać, że głównym celem łączącej strony umowy stanowi inwestowanie środków pochodzących z uiszczanych składek, skoro w przypadku rezygnacji z kontynuowania umowy w trzech pierwszych latach konsument traci 100 % zainwestowanych w składki środków pieniężnych, w czwartym 75 % tych środków zaś, jak w przypadku powoda, w piątym 50 %. Nie ulega natomiast wątpliwości, że jak wskazuje strona pozwana, elementem tej umowy jest inwestowanie środków pochodzących ze składek w fundusze kapitałowe w celu uzyskania jak najwyższego świadczenia na wypadek zajścia zdarzeń ubezpieczeniowych a także, że wartość wykupu jest pochodną zainwestowanych środków. W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że świadczenie wykupu całkowitego nie stanowi świadczenia głównego łączącej strony umowy i zapisy umowy w tym zakresie mogły być poddane sądowej ocenie przewidzianej w tym przepisie.”
W spornej sprawie sądy obu instancji przyjęły, ze zastosowane postanowienia miały charakter abuzywny i nakazały zwrot potrąconych przez ubezpieczyciela środków.
