Przy okazji medialnych afer, które dotyczą spraw klientów oszukanych przez szemranych przedsiębiorców z ust komentatorów słyszymy nierzadko tajemnicze sformułowanie „pozew zbiorowy”. Często jest to słowo-klucz, które w prosty i przystępny sposób ma rozwiązywać bolączki poszkodowanych wierzycieli.
Jakie są warunki podjęcia tego postępowania zbiorowego, zwanego przez ustawodawcę grupowym, opiszę pokrótce poniżej.
Przede wszystkim należy podkreślić, że jest to postępowanie cywilne. W trybie pozwu zbiorowego (grupowego) nie można dochodzić roszczeń w przypadku upadłości dłużnika, czy też roszczeń cywilnych w postępowaniu karnym.
Ponadto ustawodawca stawia szereg wymagań, które muszą być spełnione łącznie, by móc dochodzić swych roszczeń w tym trybie. W celu rozpoznania sprawy w postępowaniu grupowym, konieczne jest łączne spełnienie równoważnych przesłanek, a mianowicie:
– po pierwsze – zachodzą roszczenia jednego rodzaju dochodzone przez co najmniej 10 osób,
– po drugie – roszczenia te oparte są na tej samej lub takiej samej podstawy faktycznej,
– po trzecie – muszą być spełnione przesłanki przedmiotu postępowania grupowego, obejmującego alternatywnie roszczenie o ochronę konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych,
– po czwarte – postępowanie grupowe jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy.
Przesłanka roszczeń jednego rodzaju spełniona jest najczęściej w przypadku ochrony interesów majątkowych, ze względu na tożsamość dobra podlegającego ochronie.
Z kolei z tą samą podstawą faktyczną powództwa (tożsamością okoliczności faktycznych) mamy do czynienia wtedy, gdy pomiędzy członkami grupy występuje więź oparta na jedności zdarzenia będącego źródłem roszczenia. Przykładowo, ta sama podstawa faktyczna powództwa występuje wówczas, gdy członkami grupy są konsumenci, którzy zawarli swoje indywidualne umowy z konkretnym przedsiębiorcą, na podstawie tego samego wzorca umowy. Należy tu podkreślić, bez szczegółowych dywagacji na ten temat, iż roszczenia oparte na jednakowej podstawie faktycznej to roszczenia, których podstawę stanowi taka sama podstawa faktyczna (przesłanka sensu stricto) lub roszczenia, których istotne okoliczności faktyczne są wspólne (przesłanka sensu largo).
Roszczeniami konsumentów będą sprawy dotyczące roszczeń konsumentów przeciwko przedsiębiorcom wynikające z różnych podstaw, przy czym za konsumenta należy uważać każdą osobę, która, działając jako potencjalny nabywca towaru lub usługi, wstępuje w stosunek prawny pozostający w bezpośrednim związku z działaniem przedsiębiorcy jako producenta lub sprzedawcy towarów albo świadczącego usługi (tak SN w postanowieniu z dnia 15 marca 2000 r., I CKN 1325/99, OSNC 2000, nr 9, poz. 169). Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny została uregulowana w art. 449[1] i nast. KC oraz w ustawie z 12 grudnia 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów (Dz.U. Nr 229, poz. 2275 ze zm.). Z kolei roszczenia z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej deliktowej uregulowane zostały w art. 415 i nast. KC, przy czym zauważyć należy, iż dotyczy to również odpowiedzialności organów władzy publicznej.
Ponieważ przepisy dot. postępowania grupowego nie wyjaśniają, przez co należy rozumieć ujednolicanie wysokości roszczeń w każdej sytuacji należy to indywidualizować. Przykładowo można ujednolicać roszczenia w obrębie grup w ten sposób, że do nominalnie najniższego kwotowo roszczenia danego członka (członków) grupy dołączone jest roszczenie innego członka (członków) grupy nominalnie kwotowo najbliższe.
Powyższe warunki są podstawą do rozpoczęcia sporu w postępowaniu grupowym. Pozew zbiorowy, choć na pierwszy rzut oka wydaje się skomplikowany, powinien w dalszej perspektywie czasowej zmierzać do powszechnej realizacji prawa do sądu tym grupom poszkodowanych wierzycieli, które dochodzą swego roszczenia od tego samego dłużnika.
