W dzisiejszych czasach kiedy rynek pracy staje się często rynkiem pracownika, coraz większą popularność zdobywają klauzule umowne, które zabezpieczają interesy stron stosunku pracowniczego.
Jednym z takich instrumentów jest tzw. zakaz konkurencji, dość wyczerpująco uregulowany w Kodeksie pracy. Ta instytucja w mojej ocenie dość sprawiedliwie chroni interesy obu stron umowy o pracę. Z jednej bowiem strony zapewnia pracodawcy narzędzie chroniące go przed nielojalnością pracownika, a z drugiej zapewnia byłemu już pracownikowi swoistą rekompensatę po ustaniu stosunku pracy za powstrzymywanie się od czynności godzących w interesy byłego pracodawcy.
Ale po kolei. Zgodnie z Kodeksem pracy w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Powyższe stanowi ustawową definicję zakazu konkurencji.
Powyższe zasady odnoszące się do tego zakazu stosuje się odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W umowie określa się także okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy. Zakaz konkurencji, o którym mowa powyżej, przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa przewidziana w tym przepisie, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Odszkodowanie przyznawane byłemu pracownikowi nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach.
Zwracam uwagę (za kodeksem zresztą), że umowa wymaga pod rygorem nieważności formy pisemnej.
Jak wskazuje się w orzecznictwie ustawowe ramy zakazu konkurencji mogą być poszerzane o dodatkowe klauzule, w tym zastrzeżenie kar umownych. Przy czym wysokość tej kary również podlega ocenie. Rażąco wygórowana kara umowna to taka, która pozostaje nieadekwatna do wysokości odszkodowania z tytułu powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej oraz do rozmiaru szkody poniesionej przez pracodawcę, a nawet do sposobu zachowania się pracownika związanego zakazem konkurencji (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 23 stycznia 2008 r., sygn. II PK 127/07).
Orzecznictwo podpowiada też, że do umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może zostać w sposób ważny wprowadzone prawo odstąpienia od niej (tak np. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 26 lutego 2003 r., sygn. I PK 16/02), a nawet możliwość wcześniejszego jej rozwiązania. Przy czym, aby zabezpieczyć interesy obu stron tego stosunku prawnego, sądy zastrzegają, że o ile strony umowy o zakazie konkurencji dopuszczają możliwość jej wcześniejszego rozwiązania, powinny wyraźnie wskazać w umowie sposób dokonania tej czynności (tak wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 15 marca 2006 r. sygn. II PK 166/05, Monitor Prawniczy 2006 nr 8, str. 403).
Wskazuje się ponadto, że warunkiem ważności postanowienia o odstąpieniu od umowy o zakazie konkurencji jest oznaczenie terminu. Tak więc zastrzeżenie dla pracodawcy prawa do odstąpienia od umowy bez określenia terminu jest nieważne. Zastrzeżone w umowie o zakazie konkurencji prawo odstąpienia od umowy musi zawierać wyraźne oznaczenie terminu, w którym może być wykonane. Natomiast wyraźne oznaczenie tego terminu nie musi oznaczać, że niedopuszczalne jest jego oznaczenie poprzez odesłanie do innego postanowienia umowy (tak wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 10 lutego 2016 r., sygn. I PK 56/15).
