Dzisiejszy wpis jest kontynuacją rozważań związanych z wątkami dotyczącymi służebności przesyłu. Postępowania dotyczące tego ograniczonego prawa rzeczowego, z uwagi na swój skomplikowany, często wielowątkowy i wymagający uczestnictwa biegłych przebieg toczą się czasami latami.
Bywa i tak, że w toku sprawy dochodzi do zbycia nieruchomości przez jej pierwotnego właściciela. W takiej sytuacji nie znajdzie zastosowania norma, o której mowa w art. 192 pkt 3 Kpc, stosowana odpowiednio (na gruncie art. 13 § 2 Kpc), zgodnie z którą zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej. W sytuacji zbycia nieruchomości w trakcie postępowania o ustanowienie służebności sąd powinien umorzyć postępowanie co do osoby zbywcy i umożliwić wejście do postępowania nabywcy nieruchomości (ale to już wątek na inny wpis).
Co jednak w sytuacji, kiedy postępowanie ma się toczyć w stosunku do nieruchomości będącej rzeczą wspólną?
W takiej sytuacji należałoby się zastanowić, czy wniesienie odpowiedniego wniosku stanowi czynność zwykłego zarządu, czynność przekraczającą zwykły zarząd, czy tzw. czynność zachowawczą, o której mowa w art. 209 Kc.
Czym są czynności zwykłego zarządu stanowi art. 201 Kc, zgodnie z którym „Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności.”
O czynnościach zwykły zarząd przekraczających stanowi m. in. art. 199 Kc.
Z kolei wspomniany art. 209 Kc stanowi, że „Każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa.”
Kuszące jest więc wykorzystanie jego treści do złożenia wniosku o ustanowienia służebności przez jednego ze współwłaścicieli.
W orzecznictwie można się bowiem spotkać ze stanowiskiem, zgodnie z którym czynnością zachowawczą w rozumieniu w/w przepisu jest dochodzenie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości (uchwała SN z 15 listopada 2018 r., III CZP 50/18, Biul. SN 2018 nr 11, OSNC 2019 nr 6, poz. 67, str. 42).
Można tu jednak wpaść w pułapkę, bowiem nie jest to stanowisko jednolite, tak np. jeżeli jeden ze współwłaścicieli sprzeciwi się żądaniu pozostałych współwłaścicieli, to podejmowanie takich czynności może utracić przymiot czynności zachowawczej (tak np. w wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 5 listopada 2013 r., sygn. II Ca 1003/13, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych). W takiej sytuacji należy przejść do analizy podstaw legitymacji czynnej na gruncie art. 201 Kc.
Analiza orzecznictwa pozwala na postawienie tezy, że złożenie wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej jest czynnością zwykłego zarządu i wymaga zgody większości współwłaścicieli (post. SN z 24 listopada 2016 r., sygn. III CSK 394/15, Biuletyn SN 2017/1; OSNC 2017/7-8/91).
Co zatem w sytuacji, kiedy jeden ze współwłaścicieli, niemający większości udziału we własności chce złożyć stosowny wniosek, a drugi z współwłaścicieli się temu sprzeciwia? Czy ma najpierw składać wniosek do sądu o udzielenie stosownej zgody, a dopiero potem zakładać sprawę o ustanowienie służebności?
Okazuje się, że nie ma takiej potrzeby. Jak wskazuje się bowiem w orzecznictwie „Nie jest wykluczona możliwość zgłoszenia przez wnioskodawcę w jednym postępowaniu żądania upoważnienia przez sąd do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie drogi koniecznej na podstawie art. 201 KC oraz z wnioskiem ustanowienia służebności drogi koniecznej. W takim przypadku rozstrzygnięcie w przedmiocie udzielenia upoważnienia, będące rozstrzygnięciem co do istoty sprawy, powinno mieć formę postanowienia. O ile przy tym sąd wniosek ten oddali, oddalone musi być także z braku uprawnienia do żądania wszczęcia postępowania, a więc braku legitymacji procesowej żądanie ustanowienia służebności” (tak Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 10 grudnia 2003 r., sygn. V CK 524/03, Legalis; tak też w/cyt. post. SN z 24 listopada 2016 r., sygn. III CSK 394/15, Biuletyn SN 2017/1; OSNC 2017/7-8/91).
