W dzisiejszym wpisie podejmę nowy temat związany ze stwierdzeniem nieważności małżeństwa w sądach kościelnych. Piszę nowy, choć kwestia, którą dziś poruszę jest równie stara jak Kościół, który głosi przecież nierozerwalność małżeństwa, tj. dogmat, iż żadna władza ludzka nie jest w stanie takiego związku rozwiązać.
Z różnych przyczyn prawodawca kościelny wprowadza odstępstwa od tej zasady. Takimi wyjątkami są rozwiązanie małżeństwa niedopełnionego, rozwiązanie naturalnego węzła małżeńskiego (gdzie przynajmniej jeden z małżonków nie został ochrzczony), czy też wreszcie stwierdzenie, że małżeństwo zawarto nieważnie.
Zapyta ktoś, po co komu takie stwierdzenie? Nie mnie oceniać czyjeś sumienie, ale wskazać mogę, że takie orzeczenie sądu kościelnego daje uprawnienie do zawarcia nowego związku małżeńskiego na łonie Kościoła oraz dalszego życia w zgodzie z wiarą i własnym sumieniem.
Taka procedura bywa nieprawidłowo nazywana „rozwodem kościelnym”. Jest to stanowisko błędne i nie znajdujące uzasadnienia w podstawach stwierdzenia nieważności i wyrokowania w takiej sprawie.
Samo orzeczenie potwierdzające nieważność zawartego związku małżeńskiego nie jest bowiem zależne od woli stron, czy ustania więzi uczuciowych lub ekonomicznych, ale od pewnych okoliczności opisanych w normach prawa kościelnego.
Podstawami stwierdzenia nieważności małżeństwa na gruncie Kościoła są trzy grupy tytułów prawnych. Pierwsza to przeszkody istniejące w chwili zawierania małżeństwa, od których nie została udzielona stosowna dyspensa kościelna. Druga grupa tytułów do stwierdzenia nieważności małżeństwa to okoliczności odnoszące się do wad lub braku wyrażenia zgody małżeńskiej. Trzecia grupa to braki związane z niezachowaniem kanonicznej formy zawarcia małżeństwa.
Do pierwszej grupy przeszkód dla ważnego zawarcia małżeństwa zaliczyć należy przeszkodę wieku, przeszkodę niemocy płciowej, przeszkodę węzła małżeńskiego, przeszkodę różnej religii, przeszkodę ślubu czystości, przeszkodę uprowadzenia, przeszkodę zabójstwa małżonka, przeszkody pokrewieństwa i powinowactwa lub pokrewieństwa prawnego, czy też przeszkoda przyzwoitości publicznej.
Druga grupa tytułów prawnych nieważności małżeństwa wiąże się z wadami konsensusu małżeńskiego (poprawnego wyrażenia woli przy zawieraniu małżeństwa). Do tego zbioru zaliczyć należy niewystarczające używanie rozumu, poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przyjmowanych, niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej, błąd i podstępne wprowadzenie w błąd, a także błąd co natury małżeństwa, wiedza lub opinia nupturientów o nieważności małżeństwa, symulacja, zgoda warunkowa oraz przymus i bojaźń.
Trzecia grupa tytułów związanych ze stwierdzeniem nieważności małżeństwa wiąże się z niezachowaniem formy zawarcia małżeństwa wymaganej przez Kościół. Wady z tym związane mogą odnosić się zarówno co do świadków zawarcia małżeństwa (zarówno tych urzędowych jaki zwykłych), czy też miejsca, którym związek małżeński jest zawierany (to miejsce powinno się wiązać z domicylem przynajmniej jednego z nupturientów).
W kolejnych wpisach dotyczących tego tematu będę przybliżał zagadnienia związane z procedurą rozwiązania małżeństwa i stwierdzania nieważności małżeństwa przed sądami kościelnymi.
