Potrącenie jako instytucja służąca do umarzania wierzytelności uregulowana została w kodeksie cywilnym (art. 498 § 1), zgodnie z którym:
Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
Przesłanki umożliwiające dokonanie potrącenia wierzytelności zostały zatem jasno określone przez ustawodawcę w przytoczonym powyżej przepisie, a są nimi:
a) wzajemność wierzytelności,
b) jednorodzajowość świadczeń,
c) wymagalność wierzytelności,
d) zaskarżalność wierzytelności.
W dzisiejszym wpisie chciałbym się przede wszystkim skupić na przesłance wymagalności wierzytelności podlegających potrąceniu. Pomimo, że w ustawie nie znajdziemy legalnej definicji pojęcia wymagalności, to przyjąć należy, iż przez wymagalność rozumieć należy stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności (A. Rzetecka – Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, LEX/el. 2011 r.).
Na marginesie przypomnieć wypada, iż chwila, w której wierzytelność staje się wymagalna, rozpoczyna także bieg terminu przedawnienia (art. 120 § 1 k.c.).
Z literalnego brzmienia art. 489 § 1 k.c. wynika, iż przesłanka wymagalności dotyczy obydwu wierzytelności. Wniosek taki należy jednak odrzucić, gdyż dla skutecznego dokonania potrącenia wystarczającym jest, aby wymagalna była wyłącznie wierzytelność potrącającego, tj. strony aktywnej. Powyższe wynika z faktu, że konstrukcja potrącenia polega na tym, iż potrącający dokonuje z jednej strony realizacji przysługującego mu roszczenia, a jednocześnie „płaci” swój dług.
Biorąc pod uwagę, że zapłata długu przez dłużnika (w tym wypadku potrącającego) możliwa jest przed terminem wymagalności, nie ma przeszkód do dokonania potrącenia w sytuacji, gdy wymagalna jest wyłącznie wierzytelność potrącającego, a stan wymagalności wierzytelności drugiej strony jeszcze nie zachodzi.
