Jednym z głównych zarzutów w sprawach o odpłatne ustanowienie służebności przesyłu, który niweczy wnioski właścicieli nieruchomości, jest zarzut zasiedzenia. Nierzadko sprawa, w której strony wydały spore zaliczki na opinie biegłych kończy się oddaleniem wniosku właśnie na skutek podniesienia w/w zarzutu.
Aby uniknąć przewlekłości postępowania, a często również wysokich kosztów można wnosić o wydanie tzw. postanowienia wstępnego na gruncie art. 318 § 1 Kpc w zw. z art. 13 § 2 Kpc.
Przy czym lojalnie ostrzegam, że stanowisko sądów co do możliwości wydania tzw. postanowień wstępnych nie jest jednolite. W swojej praktyce spotkałem się zarówno ze sprawami, gdzie takie orzeczenia „przechodziły”, a były też sprawy, gdzie sądy orzekały o niedopuszczalności takiego postanowienia.
Nad powyższą wątpliwością pochyli się niebawem Sąd Najwyższy, któremu zostało przedstawione do rozstrzygnięcia czy w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu dopuszczalne jest wydanie na podstawie art. 318 § 1 Kpc w związku z art. 13 § 2 Kpc postanowienia wstępnego o uznaniu żądania ustanowienia tej służebności za usprawiedliwione (sygn. III CZP 34/17)?
Takie pytanie zadał Sąd Okręgowy w Lublinie w postanowieniu z dnia 30 marca 2017 r. (sygn. II Ca 885/16). Zgodnie z uzasadnieniem pytania, za twierdzącą odpowiedzią przemawiają przede wszystkim względy ekonomii procesowej, stanowiące najpełniejsze uzasadnienie instytucji wyroku wstępnego. Poza tym istota odpowiedniego stosowania przepisów o procesie (art. 13 § 2 Kpc) wymaga udzielenia odpowiedzi dotyczącej możliwości i zakresu ewentualnej modyfikacji normy prawnej „procesowej” w postępowaniu nieprocesowym. Możliwe jest zatem uznanie, że każdy przypadek, w którym da się wyodrębnić co najmniej dwie fazy orzekania, lub też co najmniej dwa wzajemnie zależne zagadnienia, spełnia wymagania odpowiadające „zasadzie” i „wysokości”. W takim przypadku można opowiadać się za przyznaniem kryterium „zasady” tej kwestii, która ma szczególnie istotne znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia o żądaniu głównym. Sąd Okręgowy poniósł, że w sprawach o ustanowienie służebności drogi koniecznej Sąd Najwyższy dopuścił możliwość wydawania postanowień wstępnych. Sąd drugiej instancji wskazał też na istotne argumenty usprawiedliwiające wyłączenie takiej możliwości. Po pierwsze, brak regulacji odpowiadającej art. 567 § 2, art. 618 § 1 i 685 Kpc albo przepisom pozakodeksowym, pozwalających wprost na orzekanie wstępne w sprawach o ustanowienie służebności przesyłu. Po drugie, regulacja przewidziana w art. 318 § 1 Kpc stanowi istotny wyjątek od zasady całościowego orzekania o przedmiocie postępowania i może prowadzić do zakłócenia sprawności postępowania. Po trzecie, są orzeczenia Sądu Najwyższego wyłączające wydawanie postanowień wstępnych w sprawach nieprocesowych, np. w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku (uchwała z dnia 26 lutego 1968 r., III CZP 101/67, OSNC 1968, nr 12, poz. 203), o sposób zniesienia współwłasności (postanowienia z dnia 25 listopada 1999 r., II CKN 750/98, OSNC 2000, nr 6, poz. 107, z dnia 22 października 2009 r., III CSK 21/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 61) oraz o sposób dokonania działu spadku (postanowienie z dnia 22 października 2009 r., III CSK 21/09, OSNC 2010, nr 4, poz. 61). Po czwarte, niezbędne jest spełnienie wprost wymagań przewidzianych w art. 318 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Możliwość wydania wyroku wstępnego wymaga precyzyjnego rozdzielenia sfery zasady od sfery wysokości. Orzeczenie wstępne unormowane w art. 318 § 1 Kpc ma charakter orzeczenia ustalającego w sprawie o zasądzenie, tymczasem sprawa o ustanowienie służebności przesyłu nie podlega tak klarownemu podziałowi, a sama służebność nie jest świadczeniem podlegającym „stopniowaniu”, „mierzeniu” lub „ważeniu”, co jest cechą świadczeń pieniężnych lub dotyczących rzeczy zamiennych. Sąd Okręgowy porównał ją do sprawy o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, w której wydanie wyroku wstępnego jest niedopuszczalne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CKN 738/98, OSNC 2000, nr 7–8, poz. 146).
Powyższe motywy będą za pewne podstawami rozstrzygnięcia SN-u w tej sprawie, na co ja z niecierpliwością czekam. Z pewnością mogę jednak stwierdzić, że w mojej ocenie za dopuszczalnością postanowień wstępnych przemawia nie tylko postulat ekonomii procesowej, ale również będący jego pochodną postulat szybkości postępowania. Z praktyki wiem, że bezzwłoczne zmobilizowanie podnoszącego zarzut służebności do przedstawienia wszystkich argumentów na zasadność takiego zarzutu pozwala uniknąć wyciągania „na ostatnią chwilę” jakiś „nowych” dowodów, które często zmierzają jedynie do przedłużenia postępowania i niepotrzebnie oddalają sad od rozpoznania centralnej części wniosku, którą jest ustanowienie służebności za odpowiednim wynagrodzeniem.
