W świetle ostatnich wydarzeń związanych z „aferą podsłuchową”, a w szczególności w związku z usiłowaniem zajęcia przez organy ścigania nośników, na których miały znajdować się dowody obciążające osoby odpowiedzialne za podsłuchy, naszła mnie refleksja związana z istotą tajemnicy zawodowej dotyczącą zawodów zaufania publicznego.
Zgodnie z wolą ustawodawcy osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie (tak art. 180 § 2 KPK).
Pomimo tego jasnego w swojej treści przepisu spotkałem się już w praktyce z takim jego stosowaniem, który prowadził do próby jego obejścia, czy to przez instytucje wskazane w innych przepisach postępowania karnego (wskazanych np. w rozdziale 25 KPK), czy też takim formułowaniu do sądu wniosku o zwolnienie z tajemnicy zawodowej, który obejmował w zasadzie wszystkie okoliczności, o których ma wiedzę osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej.
Tymczasem orzecznictwo w zakresie zwalniania zawodów zaufania publicznego z tajemnicy zawodowej jest konsekwentne. Jak wskazuje Sąd Najwyższy tajemnica zawodowa radcy prawnego, obejmująca wszystko, o czym dowiedział się on w związku z udzielaniem porady prawnej i prowadzeniem sprawy, wyklucza możliwość złożenia przez niego zeznań w charakterze świadka w postępowaniu karnym, w którym stroną jest osoba reprezentowana przez niego uprzednio w innych postępowaniach, bez uprzedniego zwolnienia z powyższej tajemnicy przez sąd w trybie określonym w art. 180 § 2 KPK, i to także wtedy, gdyby miał zeznawać na prośbę swojego klienta i w jego interesie, odnośnie okoliczności, które były przedmiotem jawnego procedowania przez sąd w sprawach innych niż karne, a tym bardziej gdyby dotyczyło to okoliczności związanych z pertraktacjami między stronami tamtych postępowań i wzajemnych ich stosunków, gdyż tajemnica zawodowa radcy prawnego stanowi dobro samo w sobie, jako element prawidłowego i etycznego wykonywania tej profesji. Tak rozumiana tajemnica zawodowa radcy prawnego dotyczy także innych postępowań, w których byłby on powołany na świadka, z tym że z uwzględnieniem wówczas zakazu płynącego z art. 3 ust. 5 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.), jeżeli w danym postępowaniu nie jest przewidziana możliwość zwolnienia radcy prawnego od obowiązku zachowania tajemnicy (tak postanowienie Sądu Najwyższego - Sądu Dyscyplinarnego z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. SDI 32/12).
Co więcej, zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej może być orzeczone jedynie, gdy stwierdzi się zachodzące w koniunkcji przesłanki takiego orzeczenia, a to niezbędność zeznań dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a więc istotny charakter okoliczności, która ma być wykazana zeznaniami oraz niemożność ustalenia jej na podstawie innego dowodu. Stwierdzenie ich powinno być wykazane w uzasadnieniu postanowienia, które powinno zawierać wskazanie, jakie fakty je uzasadniają i jakie z nich wynikają wnioski istotne dla podjętej decyzji. Nie może to być decyzja dyskrecjonalna, bo podlega ona kontroli stron i nadzorowi instancyjnemu sądu odwoławczego. Profesjonalny prawnik, prowadząc negocjacje handlowe w imieniu swojego mocodawcy, kieruje się jego interesami i motywacjami, a nie swoimi własnymi. Otrzymuje od mandanta odpowiednie instrukcje i ma dbać o to, aby nadać przyszłym uzgodnieniom między stronami kształt prawny korzystny dla mandanta i zgodny z jego wolą. Przesłuchanie działających w imieniu stron ich profesjonalnych pełnomocników mogłoby zapewne okazać się pomocne dla postępowania karnego, ale nie wystarczy to dla zwolnienia prawnika z tajemnicy zawodu, który wykonuje (tak Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 30 marca 2009 roku, sygn. II AKz 110/09, Krakowskie Zeszyty Sądowe 4/2009 poz. 36; podobnie w postanowieniu z dnia 13 grudnia 2011, sygn. II AKz 477/2011, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2012/1 poz. 28).
Ponadto, co również wynika z orzecznictwa, to nie sąd jest organem uprawnionym według własnego uznania do określenia obszaru istotnych dla postępowania okoliczności, co do których udziela zgody na zwolnienie od tajemnicy zawodowej. To wnioskodawca powinien sprecyzować swoje postulaty, zaś sąd nie może wyjść poza ich zakres, choć może go zawęzić. Brak precyzyjnego wykazania faktów objętych tajemnicą zawodową i wykazania, że okoliczności te nie mogą być ustalone w oparciu o inne dowody nie pozwala na zwolnienie z tajemnicy zawodowej w trybie, o którym mowa w art. 180 § 2 KPK (tak Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w postanowieniu z dnia 5 czerwca 2012 roku, sygn. II AKz 241/12, niepubl.).
Sądy wielokrotnie podkreślały, że zwolnienie z tajemnicy zawodowej musi nastąpić przy kumulatywnym spełnieniu dwóch przesłanek, to jest gdy przesłuchanie świadka, co do faktów objętych tajemnicą ma nie tylko istotne znaczenie dla wyjaśnienia okoliczności sprawy, ale jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a także gdy okoliczności, których ma dotyczyć to przesłuchanie nie mogą zostać ustalone na podstawie innych dowodów. W tym zakresie należy starannie rozważyć okoliczności konkretnej sprawy i podejmować decyzje o zwolnieniu od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej tylko wtedy, gdy ujawnienie okoliczności objętych tą tajemnicą - i to właśnie przez zawód zaufania publicznego - jest rzeczywiście nieodzowne dla zapewnienia prawidłowego wyrokowania, bo brak jest w tym przedmiocie innych dowodów w sprawie (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 marca 2009 r., sygn. II AKz 151/2009, Krakowskie Zeszyty Sądowe 2009/7-8 poz. 84).
Mając na uwadze powyższe pozostawiam do dyskusji i rozważenia, czy organy państwowe wkraczając do redakcji odpowiedzialnej za publikację znanych już wszystkim powszechnie taśm uczyniły wcześniej wszystko co w ich mocy, aby ustalić okoliczności, których miały rzekomo dotyczyć nośniki danych. Biorąc pod uwagę efekt medialny, jaki zostawiły po sobie organy państwa wkraczające do siedziby redakcji dziennikarskiej, pozwolę sobie nie komentować czy działania te przysłużyły się dobru wymiaru sprawiedliwości.
Pragnę jednak zauważyć, że wykonując zawód zaufania publicznego nie tylko ja powinienem pamiętać, iż obowiązuje mnie obowiązek dochowania tajemnicy zawodowej. Powinny o tym przede wszystkim pamiętać organy państwa, które z tej tajemnicy chcą skorzystać.
