Po uzyskaniu przez wierzyciela korzystnego dla siebie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym, aby móc skierować sprawę do komornika, najpierw konieczne jest opatrzenie wyroku czy też nakazu zapłaty klauzulą wykonalności. Jeśli jednak dłużnik pozostaje w związku małżeńskim, a wierzyciel ma zamiar skierować egzekucję do składników wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków, powinien najpierw wszcząć postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika. Kodeks postępowania cywilnego reguluje te kwestie w art. 787-7872. Warto zaznaczyć, że stronami takiego postępowania są wierzyciel oraz małżonek, przeciwko któremu ma zostać nadania klauzula. Nie jest zaś stroną dłużnik „główny”, a sąd w żadnym razie nie bada kwestii jego odpowiedzialności za dług. Przepisy k.p.c. przewidują dwie sytuacje, w których możliwe jest nadanie klauzuli wykonalności również przeciwko małżonkowi dłużnika, a w konsekwencji poniesienie przez niego odpowiedzialności za zasądzone należności.
Pierwsza z nich dotyczy sytuacji, gdy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez swojego współmałżonka. Zgodnie z art. 787 k.p.c. „tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka.” Jak widać, wierzyciel zobowiązany jest wykazać w postępowaniu przede wszystkim fakt wyrażenia przez współmałżonka zgody na zaciągnięcie zobowiązania – przy czym musi to uczynić za pomocą dokumentu. W konsekwencji egzekucja będzie mogła zostać skierowana do składników objętych wspólnością majątkową. Współmałżonek dłużnika nie będzie natomiast odpowiadał swoim majątkiem osobistym. Z kolei jeżeli wierzycielowi nie uda się wykazać, że zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą współmałżonka dłużnika, w postępowaniu egzekucyjnym zajęciu będą podlegały jedynie składniki majątku osobistego dłużnika głównego.
Druga podstawa nadania klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika, przewidziana w art. 7871 k.p.c., dotyczy wierzytelności powstałych w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jeśli więc wierzyciel wykaże, także za pomocą dokumentu, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika, z tym że odpowiedzialność małżonka ograniczać się będzie do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego. Zakres odpowiedzialności jest zatem węższy niż w przypadku wyrażenia przez małżonka zgody, bowiem ogranicza się jedynie do części majątku wspólnego, jaką jest przedsiębiorstwo.
W kontekście omawianego postępowania warto wspomnieć o znaczeniu zawarcia przez małżonków umowy majątkowej, na mocy której doszło np. do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Otóż w postępowaniu o nadaniu klauzuli przeciwko małżonkowi nie stanowi ona żadnej przeszkody, co rozstrzyga art. 7872 k.p.c., zgodnie z którym „zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności według przepisów art. 787 i art. 7871 oraz prowadzenia na podstawie tak powstałego tytułu wykonawczego egzekucji do tych składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto. Przepis niniejszy nie wyłącza obrony małżonków w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.” Istnienie rozdzielności majątkowej nie wyklucza więc nie tylko nadania klauzuli, ale także wszczęcia egzekucji. Nie ma w tym wypadku znaczenia również to, czy rozdzielność majątkowa powstała przed czy po powstaniu wierzytelności stwierdzonej tytułem egzekucyjnym. Może się bowiem nawet okazać, że umowa ustawiająca rozdzielność zawarta przed powstaniem wierzytelności i tak nie będzie wobec wierzyciela skuteczna. Kwestia ta nie będzie jednakże rozstrzygana na etapie postępowania w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności, lecz dopiero po wytoczeniu przez małżonków powództwa przeciwegzekucyjnego (art. 840 i n. k.p.c.).
