W jednym z ostatnich blogów miałem okazję opisać temat zmiany treści służebności. Z wykonywaniem tego ograniczonego prawa rzeczowego wiążą się również takie zdarzenia, jak podział nieruchomości, która korzysta ze służebności, bądź która jest tą służebnością obciążona.
Ustawodawca wprost przewidział takie sytuacje, regulując je w art. 290 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z unormowaniem ustawowym „W razie podziału nieruchomości władnącej służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział; jednakże gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienia jej od służebności względem części pozostałych” (§ 1).
Jak wskazuje Sąd Najwyższy, od momentu podziału kontynuowana służebność przysługuje właścicielom nowych (mniejszych) nieruchomości powstających w wyniku podziału. Oczywiście, przysługuje każdoczesnym właścicielom nowych nieruchomości. Utrzymane w mocy służebności gruntowe podlegają ujawnieniu w księgach wieczystych zakładanych dla nowych (odłączonych) nieruchomości. Jednakże, co wymaga podkreślenia, ich wpis jest wpisem deklaratoryjnym, a przy tym nie obowiązkowym. Podstawę wpisu stanowi dawniejszy akt notarialny ustanowienia służebności (lub orzeczenie sądu albo decyzja administracyjna) i obecny akt rozporządzenia nieruchomościami powstającymi w wyniku podziału nieruchomości. Nie potrzeba zaś żadnego oświadczenia „o utrzymaniu służebności w mocy". Taki skutek następuje ex lege (tak postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 9 października 2013 r., sygn. V CSK 494/12).
Z kolei „W razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności (§ 2).” Tu Sąd Najwyższy wyjaśnia, że odłączenie z księgi wieczystej działki wyodrębnionej tylko geodezyjnie, nieobjętej zakresem wykonywania służebności, i założenie dla niej nowej księgi wieczystej jest równoznaczne z podziałem nieruchomości obciążonej i stosownie do art. 290 § 2 Kc nie powoduje wygaśnięcia obciążenia odłączonej części nieruchomości służebnością (tak Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 kwietnia 2009 r., sygn. III CZP 9/09).
Końcowo ustawodawca stanowi, że „Jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, sposób ten w braku porozumienia stron będzie ustalony przez sąd (§ 3).” Przy czym jak uzasadnia Sąd Najwyższy „W pojęciu ważne potrzeby gospodarcze w rozumieniu art. 291 KC nie mieści się potrzeba gospodarcza wywołana podziałem, o którym mowa w art. 290 § 3 Kc. Sąd więc, rozpoznając sprawę o zmianę sposobu wykonywania służebności (art. 290 § 3) nie może bez zgody wszystkich stron obciążyć służebnością innej nieruchomości niż obciążona, oznaczałoby to bowiem więcej niż zmianę sposobu wykonywania służebności, a w niektórych wypadkach nawet i jej zniesienie. Do takiego zaś wyniku nie upoważnia wykładnia art. 290 § 3 KC, chyba że służebność gruntowa przechodu, przejazdu i przegonu obciąża kilka nieruchomości, z których jedna ulega podziałowi (tak Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 31 lipca 1972 r., sygn. III CRN 443/71, zródło Palestra 1973 nr 2).
