W ostatnim blogu opisywałem sytuację, w której powód przegrywający sprawę został zwolniony z kosztów postępowania należnych stronie przeciwnej na podstawie art. 102 Kpc. W dzisiejszym blogu rozwinę nieco temat zastosowania tego przepisu.
Komentowany w tym blogu przepis ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu; jest rozwiązaniem szczególnym, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przepis ten nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (por. m.in. postanowienie SN z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73, LEX nr 7366). Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu według doktryny zaliczyć można nie tylko te związane z samym przebiegiem postępowania, lecz także dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony (tak np. Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w wyroku z dnia 23 lipca 2014r., sygn. II Ca 504/14, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
Sądy zwracają uwagę, że powyższy przepis urzeczywistnia zasadę słuszności i jako wyjątkowy – stanowiący wyłom w zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu – nie podlega wykładni rozszerzającej. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, toteż ich kwalifikacja należy do sądu, który – uwzględniając całokształt konkretnej sprawy – powinien kierować się własnym poczuciem sprawiedliwości. Do kręgu zatem okoliczności branych pod uwagę przez sąd w ocenie przesłanek z art. 102 Kpc należą zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i będące „na zewnątrz” procesu, dotyczące stanu majątkowego, sytuacji życiowej strony jak również jej zachowania się wobec wierzyciela. Okoliczności te powinny być jednak przede wszystkim oceniane z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (tak Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w wyroku z dnia 26 listopada 2014 r., sygn. II Ca 1505/14, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
Sądy podkreślają, że podstaw do zastosowania tego przepisu należy poszukiwać w konkretnych okolicznościach danej sprawy przekonujących o tym, że w danym wypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe. Należą do nich zarówno fakty związane z samym procesem jak i leżące poza nim, a dotyczące stanu majątkowego strony, które powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, w świetle których uzasadniona jest ocena, że chodzi o przypadek szczególnie uzasadniony. Natomiast sam stan majątkowy czy sytuacja finansowa strony nie stanowi okoliczności wyłącznie decydującej o zwolnieniu od kosztów procesu w pełnym zakresie, w tym także od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (tak Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w wyroku z dnia 27 lutego 2015 r., sygn. II Ca 1191/14, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
Również wiek strony będącej osobą fizyczną sam przez się nie jest okolicznością stanowiącą "wypadek szczególnie uzasadniony" w rozumieniu komentowanego przepisu. Także zwolnienie od kosztów sądowych nie może automatycznie prowadzić do uznania, że zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony" pozwalający na jego zastosowanie (postanowienia SN z dnia 11 lutego 2010 r., sygn. I CZ 112/09, Lex nr 564753; z dnia 8 grudnia 2011 r., sygn. IV CZ 111/11, Lex nr 1119554 oraz z dnia 27 stycznia 2010 r., sygn. II CZ 88/09, Lex nr 578136).
