Sportowe rozgrywki ligowe w Rosji trwają w najlepsze. W weekend swoje mecze rozegrali m.in. piłkarze i siatkarze. Wielu obcokrajowców, w tym Polaków, nie zamierza jednak kontynuować tam kariery. Można sobie łatwo wyobrazić, że kluby te nie będą skłonne iść na ustępstwa i wyrażanie zgody na rozwiązywanie kontraktów w drodze porozumienia stron. Zawodnicy są jednak zdeterminowani do ich jednostronnego rozwiązywania. Zastanówmy się jakie mogą być skutki takich decyzji?
Na wstępie należy stwierdzić, że próby udzielenia odpowiedzi na to pytanie generują mnóstwo kolejnych pytań i to na wielu płaszczyznach, na które w tej chwili tak naprawdę nie ma jednoznacznych odpowiedzi. Pozostają w tym momencie jedynie dywagacje, świat sportu znalazł się bowiem w bezprecedensowych okolicznościach.
Sytuacja wielu zawodników rozwiązujących jednostronnie kontrakty z klubami może być patowa. Z jednej strony, z etycznego i moralnego punktu widzenia decyzja o chęci zaprzestania gry w rozgrywkach ligowych w Rosji jest w pełni uzasadniona. Nie powinno to podlegać choćby najmniejszej dyskusji. Z drugiej jednak strony mamy przecież wiążący zawodnika z klubem kontrakt. Z klubem, który sam w sobie nie dał zawodnikowi powodu do jednostronnego zerwania kontraktu, ani w żaden sposób nie zawinił w relacjach z zawodnikiem. Według zasad etyki decyzja zawodnika jest zatem oczywiście usprawiedliwiona, w świetle jednak litery prawa czy postanowień kontraktu naraża zawodnika na negatywne konsekwencje w następstwie dokonania sprzecznego z prawem rozwiązania umowy.
W tym względzie możemy rozważać takie zerwanie kontraktu przez zawodnika pod kątem uniwersalnej instytucji prawa cywilnego - klauzuli rebus sic stantibus, a więc możliwości zmiany pierwotnego stosunku zobowiązaniowego wskutek nadzwyczajnych, nieprzewidzianych okoliczności. Nie budzi wątpliwości, że takie nadzwyczajne okoliczności mają miejsce. Rosyjskie drużyny są przecież wykluczane lub zawieszane w rozgrywkach na poziomie międzynarodowym.
Kluczowy zatem problem jaki wyłania się z zerwania kontraktu przez zawodnika z klubem polega na zabezpieczeniu zawodnika przed ewentualnymi roszczeniami klubu z tytułu nieuzasadnionego i bezprawnego rozwiązania umowy. Tytułem przykładu, naczelny akt wydany przez FIFA - Regulations on the Status and Transfer of Players stanowi jasno: „Umowa nie może być rozwiązana jednostronnie w trakcie sezonu.” Naruszenie tej reguły naraża zawodnika na zapłatę odszkodowania wobec klubu
Należy też pamiętać, że z reguły takie kontrakty są obwarowane karami umownymi, chroniącymi również kluby przed nagłym jego zakończeniem, również ze strony zawodnika. Priorytetowo powinno więc zostać potraktowane zapewnienie ochrony zawodnikom przez krajowe i międzynarodowe organizacje związkowe działające w danej dyscyplinie sportu, jak również na poziomie prawa powszechnie obowiązującego. Ochrony przed ewentualnymi, mogącymi powstać w przyszłości roszczeniami i chęcią wyciągania konsekwencji wobec zawodników przez rosyjskie kluby. Uzasadnieniem dla zapewnienia pełnej ochrony powinna być właśnie nadzwyczajna zmiana okoliczności. Nawet jednak w ewentualnych procesach sądowych wytaczanych przez rosyjskie kluby przed sportowe trybunały arbitrażowe lub sądy powszechne, zawodnicy powinni się obronić i uniknąć odpowiedzialności, zwłaszcza tej finansowej. Słusznościowy aspekt, poparty jednak również silnym, prawnym uzasadnieniem merytorycznym powinien okazać się decydujący.
W tym miejscu pojawia się jednak kolejne, fundamentalne pytanie. Nawet jeśli zawodnicy nie będą ponosić żadnej odpowiedzialności za jednostronne rozwiązanie umowy, to jak w takiej sytuacji zrekompensować im potencjalne straty w postaci utraconego zarobku i utraty możliwości zarobkowania? Z jednej strony zawodnik, gdyby nie musiał zerwać w tym momencie umowy, to mógłby potencjalnie dokończyć sezon i pobrać kilkumiesięczną pensję. Tym bardziej przy kontrakcie zawartym na dłuższym okres. Z drugiej strony, zawodnik zrywając w tym momencie kontrakt pozbawiony jest możliwości podpisania umowy z nowym klubem, ponieważ okna transferowe są w tej chwili zamknięte. Nie ma tak naprawdę możliwości, aby takim zawodnikom powetować utratę wynagrodzenia, które mogliby uzyskać, a nie uzyskali. Brak jest w tym zakresie wystarczających instrumentów prawnych. Poza tym, w istocie to zawodnik zrywa umowę, w sytuacji gdy klub nie ponosi winy.
Rodzi się jednak pytanie, czy aktualne przepisy dają jakąkolwiek możliwość zakontraktowania poza oknem transferowym w innych krajach, nawet swoich macierzystych dla takich zawodników, którzy zerwali kontrakt jednostronnie, ale z nadzwyczajnych przyczyn? Pod lupę bierzemy piłkę nożną i siatkówkę. W tych dyscyplinach występują Polacy w rosyjskich rozgrywkach klubowych.
Zaczynamy od piłki nożnej. I tutaj odpowiedź jest jasna. W tej chwili zawodnik, który zerwie kontrakt nie będzie uprawniony do podpisania umowy z nowym klubem. Jesteśmy w tej chwili poza okresem otwartego okna transferowego w zdecydowanej większości krajów, a brak jest szczególnych regulacji czy wyjątków od tej zasady, z których mogliby skorzystać zawodnicy opuszczający rosyjskie luby piłkarskie. Stanowi o tym jasno - Regulations on the Status and Transfer of Players. Zgodnie z tym dokumentem regułą jest, że zawodnicy mogą być rejestrowani w nowych klubach dwa razy do roku, w okresach tzw. okna transferowego. Jedyne wyjątki dotyczą kobiet w przypadkach związanych z macierzyństwem oraz szczególnych sytuacji związanych z COVID-19. Legalne związanie się kontraktem z nowym klubem w aktualnych warunkach wymaga więc zmiany przepisów przez FIFA. Zmiany te, jak wynika z doniesień medialnych, są już procedowane.
Podobnie wygląda sytuacja w piłce siatkowej, z tym jednak zastrzeżeniem, że federacje krajowe mają większą swobodę w organizowaniu systemu transferowego zawodników. Siatkarze, również, co do zasady, nie mogą zmieniać klubu poza okresem okna transferowego. W Polsce Okno transferowe zamknęło się 31 stycznia. W tym jednak przypadku zainterweniowały władze Polskiej Ligi Siatkówki we współpracy z Polskim Związkiem Piłki Siatkowej, zmieniając krajowe przepisy w ten sposób aby umożliwić Polakom wracającym z Rosji, Białorusi i Ukrainy grę w polskich rozgrywkach ligowych. Było to możliwe dzięki wprowadzeniu szczególnych zmian w Regulaminie Profesjonalnego Współzawodnictwa w Piłce Siatkowej.
Europejskie i światowe federacje sportowe zawieszają rosyjskie kluby sportowe w rozgrywkach na arenie międzynarodowej. Bardzo ważny gest wpisujący się w reakcję całego Świata na inwazję Rosji w Ukrainie. Przed największymi organizacjami sportowymi stoi jednak kolejne bardzo ważne zadanie. Zapewnienie pomocy i ochrony przed ewentualnymi roszczeniami czy dyskwalifikacjami dla zawodników grających na co dzień w Rosji, którzy nie wyobrażają sobie kontynuowania tam kariery i chcących dołączyć się do światowego manifestu poprzez opuszczenie rosyjskich klubów. Z ich perspektywy w dalszym ciągu wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi. Dlatego tak ważny jest teraz postulat o szybką i stanowczą reakcję federacji sportowych poprzez wprowadzenie odpowiednich regulacji zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.
