Problematyka praw człowieka w świecie sportu staje się coraz bardziej aktualna. Zagwarantowanie podstawowych standardów ochrony praw człowieka stanowi stale rosnące wyzwanie dla globalnej, sportowej rodziny. Zwłaszcza w obliczu zwiększających się regulacji prawnych z zakresu szeroko rozumianego współzawodnictwa sportowego, zarówno na poziomie krajowym jak i międzynarodowym. Im więcej unormowań prawnych, tym z reguły większe ryzyko pojawienia się konfliktów na ich tle. Na czoło wysuwa się zatem potrzeba zagwarantowania prawa do rzetelnego rozpoznawania sporów sportowych.
Prawo do rzetelnego procesu prawem każdego człowieka, również sportowca
Prawo do rzetelnego procesu sądowego jest jednym z elementarnych praw człowieka gwarantowanym na poziomie międzynarodowym. Zgodnie z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej”.
Powyższa regulacja ma fundamentalne znaczenie dla ochrony podstawowych praw i wolności człowieka. Nie ulega wątpliwości, że rozstrzyganie sporów sportowych również powinno wpisywać się w tak określone standardy.
Specyfika rozwiązywania sporów sportowych
Rozważając kwestię rozstrzygania sporów sportowych należy mieć na uwadze autonomię i specyfikę sportu. To przede wszystkim z tych cech wynika ograniczenie powszechnego sądowego wymiaru sprawiedliwości w sprawach sportowych na rzecz poddania ich pod rozpoznanie stałym sportowym sądom polubownym, na czele z „najwyższym światowym sądem sportowym” – Trybunałem Arbitrażowym do spraw Sportu w Lozannie (CAS). Kluczowa w tym aspekcie jest również dobrowolność przynależności klubowej, związkowej i uprawiania sportu w ogóle. Brak przymusu przynależności do organizacji sportowych rodzi domniemanie, że ten kto chce do niej należeć akceptuje panujące tam warunki i godzi się na rozstrzyganie sporów sportowych w drodze sądownictwa polubownego, w sytuacji gdy tak stanowią ich wewnętrzne regulaminy.
Niezależnie od zasad autonomii i specyfiki sportu, specjalne zasady rozstrzygania sporów sportowych powinny w takim samym stopniu, co w powszechnym wymiarze sprawiedliwości, uwzględniać podstawowe gwarancje i prawa człowieka, z pełnym prawem do rzetelnego procesu na czele. Dopiero wówczas można mówić o spełnieniu wymogów jakie stawia art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w sporcie. Odrębny sposób rozpoznawania sporów sportowych nie jest przyczyną do choćby najmniejszych ograniczeń w tym zakresie.
Wytyczne Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 28 stycznia 2020 roku w sprawie Ali Riza i inni przeciwko Turcji[1] tylko potwierdza tezę jak ważną kwestią jest zapewnienie sportowcom rzetelnego rozpoznawania sporów, w sposób niezależny, bezstronny i niezawisły. Wyrok ten skłania do szerszej refleksji w powyższym zakresie i zdecydowanie wychodzi poza ramy Tureckiej Federacji Piłki Nożnej. Z argumentacji przedstawionej przez Europejski Trybunał Praw Człowieka można wyprowadzić uniwersalne zasady służące zapewnieniu prawa do rzetelnego procesu w sporcie i traktować je jako swoisty manifest do krajowych i międzynarodowych federacji związkowych oraz organizacji sportowych.
Z przywołanego wyżej orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wynika szereg zabezpieczeń i instrumentów, które mogą służyć zapewnieniu bezstronnego, niezawisłego i niezależnego rozstrzygania sporów sportowych.
Wśród najważniejszych z nich można wyróżnić m.in.:
- związanie arbitrów zasadami etyki zawodowej
- zobowiązanie arbitrów do złożenia przysięgi lub uroczystego oświadczenia przed podjęciem obowiązków
- zapewnienie arbitrom ochrony przed odpowiedzialnością prawną za działania podejmowane w związku z pełnieniem swoich funkcji
- wdrożenie procedur na wypadek kwestionowania przez strony niezależności lub bezstronności arbitrów, w tym zagwarantowanie możliwości złożenia wniosku o wyłączenie arbitra oraz powołanie organów właściwych do rozpatrywania tego rodzaju wniosków, a także obowiązek ujawnienia okoliczności, które mogą wpłynąć na niezależność arbitrów
- zadbanie o ograniczenie powiązań organizacyjnych i strukturalnych między sądem polubownym a władzami danej organizacji sportowej
- brak stosowania jakichkolwiek form nacisku na arbitrów oraz udzielania im instrukcji w przedmiocie orzekania
- jasne kryteria dotyczące obsady sądów polubownych, sposobu powoływania arbitrów, kadencji, wykształcenia, doświadczenia czy wynagrodzenia.
Wyzwanie dla świata sportu
Postępujący rozwój sportu, jego profesjonalizacja, jak również komercjalizacja, wkraczanie w coraz to nowe obszary ludzkiej aktywności oraz intensyfikacja procesów legislacyjnych powodują też jednocześnie wielość i różnorodność potencjalnych konfliktów na tym tle.
W związku z tym, jednym z naczelnych wyzwań dla świata sportu jest zagwarantowanie zawodnikom, jak również wszystkim innym jego uczestnikom podstawowych gwarancji praw człowieka. W razie zaistnienia sporu, kluczowym zadaniem stojącym przed krajowymi i międzynarodowymi władzami organizacji sportowych jest zapewnienie jego rzetelnego rozpatrzenia, w sposób niezależny i niezawisły, zgodnie ze standardami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Coraz śmielej można mówić w tym zakresie również o misji sportu polegającej na globalnej promocji praw człowieka.
[1] https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-200548%22]} (dostęp z dnia 9 września 2021 roku)
