Jaki powinien być podpis? Takie oto (nie)banalne jak się okazało pytanie zostało mi ostatnio zadane. Odpowiedź jest oczywista – podpis powinien spełniać wymagania, o których mowa w art. 78 § 1 Kodeksu cywilnego, czyli powinien być własnoręczny. Proste, prawda?
Otóż niekoniecznie. Czy fakt, że podpis musi być własnoręczny, oznacza, że powinien obejmować pełne imię i nazwisko i być czytelny?
Poza wymaganiami stawianymi przez przepisy szczególne (np. prawo wekslowe) przyjmuje się, że „podpis nie musi być czytelny. Powinien składać się z liter i umożliwiać identyfikację autora, a także stwarzać możliwość porównania oraz ustalenia, czy został złożony w formie zwykle przezeń używanej; podpis powinien więc wykazywać cechy indywidualne i powtarzalne. Podpis powinien odzwierciedlać cechy charakterystyczne dla osoby, która go składa i tym samym - wskazywać na tę osobę” (tak SN w postanowieniu z dnia 17 czerwca 2009 r. w sprawie IV CSK 78/09, Lex nr 512010 – cytat z wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi I Wydział Cywilny z dnia 7 sierpnia 2013 r., sygn. I ACa 291/13, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
Orzecznictwo wyjaśnia, iż „podpis ma stanowić napisane nazwisko, niekoniecznie czytelne, ale dokonane w sposób charakterystyczny dla osoby podpisanej. (…) podpis sporządzony pismem komputerowym (…) nie pozwala uznać go za podpis w omówionym wyżej znaczeniu.” (tak wyjaśnił Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny w postanowieniu z dnia 27 sierpnia 2012 r., sygn. I ACz 1581/12, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
Obrazowo rzecz biorąc, „za ważny podpis uważa się nie tylko podpis imieniem i nazwiskiem lub podpis samym nazwiskiem, lecz także - i najczęściej - skrót podpisu („podpis nieczytelny”), którego wystawca zwykle używa przy podpisywaniu dokumentów i który jest „godłem” jego podpisu.” (za Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny, wyrok z dnia 13 września 2012 r., sygn. I ACa 480/12, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
A co w sytuacji kiedy ktoś nie może się podpisać? Sytuacje tą reguluje art. 79 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że „Osoba niemogąca pisać, lecz mogąca czytać może złożyć oświadczenie woli w formie pisemnej bądź w ten sposób, że uczyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze jej imię i nazwisko umieszczając swój podpis, bądź też w ten sposób, że zamiast składającego oświadczenie podpisze się inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie niemogącego pisać, lecz mogącego czytać.” W wyniku nowelizacji brzmienia tego przepisu, która wejdzie w życie w dniu 8 września 2016 r. uchylony zostanie warunek możności czytania. Nowe brzmienie przepisu zakłada, że osoby niemogące czytać będą miały prawo skorzystania z zastępczej formy podpisu uregulowanej w tym przepisie.
A czy dopuszczalne jest podpisanie się za kogoś innego? Jeżeli taki „podpis” miałby stanowić posłużenie się cudzymi danymi (nawet małżonka) to takie zachowanie stanowi popełnienie czynu zabronionego (przestępstwa), o którym mowa w art. 270 § 1 Kodeksu karnego. Podpisanie innej osoby jej nazwiskiem na dokumencie mającym znaczenie prawne, nawet za zgodą tej osoby, stanowi przestępstwo z art. 265 Kodeksu karnego z 1969 r. (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1979 r. II KR 10/79 OSNPG 1980/11 poz. 127 str. 7). Przestępstwo z art. 270 Kodeksu karnego jest przestępstwem formalnym. Dla bytu tego przestępstwa jest przy tym obojętne, czy ktoś poniósł przez to szkodę, czy też nie (tak wyrok Sądu Najwyższego z 14 marca 1959 r. V K 430/59 Służba MO nr 2 str. 349-350, tak również wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 września 2002 r. V KKN 29/2001Prokuratura i Prawo - dodatek 2003/2 poz. 5 – cytaty za wyrokiem Sądu Rejonowego w Legionowie II Wydział Karny z dnia 13 listopada 2015 r., sygn. II K 448/15, źródło: Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych).
