W jednym z moich niedawnych artykułów, który mogą Państwo przeczytać tutaj, poruszyłam kwestię odpowiedzialności za zdarzenie drogowe z udziałem rowerzysty. W artykule tym skupiłam się przede wszystkim na odpowiedzialności cywilnej za następstwa zdarzenia. Kiedy jednak sprawca zdarzenia odpowie karnie za swoje działania? Nie zagłębiając się mocno w tematykę, która jest niezwykle obszerna, pragnę nakreślić jedynie podstawowe kwestie związane z odpowiedzialnością karną sprawcy wypadku drogowego z udziałem rowerzysty.
Zgodnie z art. 177 Kodeksu karnego (dalej k.k.) Kto, naruszając, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, powoduje nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała (inne niż ciężkie obrażenia, o których mowa niżej) podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa, ściganie tegoż przestępstwa następuje na jej wniosek.
Jeżeli natomiast następstwem wypadku, o którym mowa wyżej, jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu poszkodowanego - sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. O ciężkim uszczerbku na zdrowiu możemy mówić w wypadku, gdy osoba poszkodowana w skutek zdarzenia została pozbawiona wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub doznała innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała).
Powyższy przepis wyróżnia zatem dwa typy przestępstwa w komunikacji, różniące się rozmiarem skutków zdarzenia. Jest to:
- średni wypadek w komunikacji, którego skutkiem są obrażenia ciała powodujące naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający dłużej niż 7 dni (§ 1), oraz
- ciężki wypadek w komunikacji, powodujący śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu (§ 2).
Już na podstawie powyższych wytycznych możemy stwierdzić, że to, z jakiego paragrafu odpowie sprawca jest uzależnione od skutków zdarzenia. Z odpowiedzialnością karną na podstawie kodeksu karnego z art. 177 możemy mieć bowiem do czynienia, jeśli w zdarzeniu drogowym dojdzie do obrażeń powodujących rozstrój zdrowia pokrzywdzonego trwający powyżej 7 dni lub powodujących ciężki uszczerbek na zdrowiu albo śmierć osoby pokrzywdzonej. Podmiotem odpowiedzialnym może być każda osoba, która związana jest zasadami bezpieczeństwa w ruchu, tj. uczestnik ruchu drogowego, a więc zarówno kierowca samochodu, jego pasażer, pieszy, jak i kolarz. W przypadkach spowodowania lekkich obrażeń przy jednoczesnym sprowadzeniu zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu drogowego sprawca odpowie jak za wykroczenie, a bez zagrożenia dla bezpieczeństwa ruchu – jedynie cywilnoprawnie.
Należy w tym miejscu bowiem podkreślić, że istota przestępstwa z art. 177 k.k. polega przede wszystkim na naruszeniu zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym wraz ze spowodowaniem, w wyniku tego, określonej szkody pokrzywdzonemu. Musi istnieć zatem związek przyczynowo skutkowy miedzy naruszeniem zasad a spowodowaniem szkody, który każdorazowo podlega ocenie sądu. Jeśli dojdzie do lekkich obrażeń, możemy spodziewać się odpowiedzialności na podstawie kodeksu wykroczeń (art. 86 § 1 KW, który obejmuje zachowania, które będąc naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym spowodowały skutki w postaci lekkich obrażeń ciała oraz wszelkiej szkody w mieniu). Odpowiedzialność za wykroczenie z art. 86 § 1 KW wchodzi w grę wówczas, gdy jednocześnie zostanie sprowadzone zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu. Jeśli następstwem niezachowania ostrożności są tylko niewielkie obrażenia ciała, to odpowiedzialność z tego przepisu jest wyłączona (pozostaje zatem odpowiedzialność cywilnoprawna).
Naruszeniem zasad, o których mowa wyżej, jest między innymi naruszenie zasady ostrożności i szczególnej ostrożności, którą zastrzega w określonych przypadkach ustawa Prawo o ruchu drogowym (innymi zasadami są: zasada odpowiedniej prędkości, trzeźwości, stosowania pasów bezpieczeństwa, zasada cofania, mijania, wyprzedzania i inne). Zasada zachowania szczególnej ostrożności natomiast jest wymagana między innymi w następujących sytuacjach: 1) przechodzenia pieszego przez jezdnię lub torowisko (art. 13 ust. 1), 2) włączania się do ruchu (art. 17 ust. 22 PrDrog), 3) zmiany kierunku jazdy (art. 22 ust. 12 PrDrog), 4) wyprzedzania (art. 24 ust. 22 PrDrog), ale również 5) zbliżania się do przejazdu dla rowerzystów (art. 27 ust. 12 PrDrog), 13) korzystania przez kierującego rowerem z drogi dla rowerów i pieszych (art. 33 ust. 12 PrDrog), 14) korzystania przez kierującego rowerem z chodnika lub drogi dla pieszych (art. 33 ust. 62 PrDrog).
Zasada zachowania szczególnej ostrożności obowiązuje zatem zarówno kierowców jak i rowerzystów, lecz w różnych sytuacjach. Na drodze kierowca kierujący pojazdem mechanicznym musi ją zachować podczas wykonywania manewrów przy rowerzyście jak i przekraczaniu ścieżki dla rowerów, natomiast kolarz w stosunku do pieszych w przypadku z korzystania ze ścieżki rowerowo pieszej lub chodnika/drogi dla pieszych.
Na koniec chciałabym również dodać, że przyczynienie się innego uczestnika do wypadku powinno być poczytane na korzyść sprawcy oraz brane pod uwagę przy ocenie stopnia zawinienia oskarżonego. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 08.04.2013 r. (sygn. akt II KK 206/12):
"Niejednokrotnie współodpowiedzialnymi za występek określony w art. 177 § 1 lub 2 KK (to jest za spowodowanie wypadku drogowego) mogą być dwaj współuczestnicy ruchu, a czasem nawet większa ich liczba. Warunkiem takiej właśnie oceny prawnej jest stwierdzenie, w odniesieniu do każdego z tych uczestników z osobna, po pierwsze tego, że w zarzucalny sposób naruszył on, chociażby nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu, po drugie tego, że pomiędzy jego zachowaniem a zaistniałym wypadkiem istnieje powiązanie przyczynowe oraz tego, że istnieje normatywna podstawa do przyjęcia, iż zachowanie uczestnika ruchu powiązane przyczynowo z wypadkiem zasługuje z kryminalno-politycznego punktu widzenia na ukaranie”.
Podsumowując, przestępstwo stypizowane w art. 177 § 1 k.k. zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat, natomiast w typie kwalifikowanym do lat 8. Przy typie podstawowym (z §1) możliwe jest zastosowanie wobec sprawcy warunkowego umorzenia postępowania karnego (art. 66 § 2 KK). Sąd może również, stosując odstąpienie od wymierzenia kary, poprzestać na orzeczeniu środka karnego, takiego jak np. zakazu prowadzenia pojazdów, o ile społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, a cele kary zostaną w ten sposób spełnione (art. 59 k.k.).[1] W przypadku sprowadzenia zagrożenia dla ruchu drogowego przy jednoczesnym wywołaniu obrażeń u poszkodowanego trwających do 7 dni – zastosowanie znajdzie kodeks wykroczeń. Gdy jednak zagrożenie nie zostało sprowadzone, a poszkodowany odniósł lekkie obrażenia - sprawca odpowie jedynie cywilnoprawnie.
[1] prof. dr hab. Ryszard Stefański - Kodeks karny. Komentarz, wyd. 26, 2021 r.
