Dzień dziecka jest dobrą okazją na poruszenie problematyki związanej z pracowniczymi uprawnieniami związanymi z rodzicielstwem. Jest ich całkiem sporo – związanych z organizacją czasu pracy jak również urlopami związanymi ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem. Dziś skoncentrujemy się na możliwości – a właściwie braku możliwości powierzenia pracy w godzinach nadliczbowych pracownicy w ciąży oraz osobom które się dzieckiem opiekują.
Prawidłowa organizacja pracy – przy odpowiedniej liczbie pracowników oraz dostosowanej ilości zadań do wykonania powoduje, że praca wykonywana jest zgodnie z założeniami harmonogramowym. Jednak nie zawsze istnieje możliwość aby zmieścić się w ustalonych wcześniej godzinach – co jednak powinno być wyjątkiem od reguły. W nagłych przypadkach pracodawca może więc zobowiązać pracowników do pozostania w pracy w ramach godzin nadliczbowych.
Zgodnie z przyjętą na gruncie kodeksu pracy definicją, praca w godzinach nadliczbowych jest pracą wykonywaną ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywaną ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Ponieważ praca nadliczbowa wiąże się z większym poziomem zmęczenia – co ma istotny wpływ na jakość wykonywanych zadań oraz bezpieczeństwo pracownika, przepisy pozwalają na zlecanie zadań nadliczbowych tylko w dwóch przypadkach. Są nimi – szczególne potrzeby pracodawcy oraz konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, mienia, środowiska lub usunięcia awarii.
Możliwość zlecania pracy nadliczbowej w powyższych sytuacjach nie oznacza, że pracodawca może zobowiązać każdego pracownika do pozostania w pracy po godzinach. Szczególnym ograniczeniem w zakresie pracy nadliczbowej jest ciąża oraz opieka nad dzieckiem do lat 4.
Jak wiadomo okres ciąży jest dla kobiety z biologicznego punktu widzenia czasem szczególnym - niezależnie od tego czy jest ona aktywna zawodowo czy też nie. W przypadku aktywności zawodowej zakres dyspozycyjności pracownicy, w kwestii pracy nadliczbowej, został ustawowo zredukowany do zera w każdym możliwym przypadku. Niezależnie zatem czy pracodawca ma szczególne potrzeby, jak również czy się wali lub pali – nie można zobowiązywać ciężarnej pracownicy do pracy w godzinach nadliczbowych. Nie tylko nie można zobowiązywać – ale i dopuszczać do wykonywania pracy nadliczbowej – w przypadku gdyby pracownica zechciała zostać w pracy dłużej - w trosce o dobro zakładu pracy (i często swojej przyszłości zawodowej u obecnego pracodawcy).
Chcąc korzystać z przywileju jakim jest zakaz powierzania pracy nadliczbowej w okresie ciąży należy pamiętać, że stan ciąży powinien być udokumentowany – w postaci zaświadczenia lekarskiego. Jest ono w praktyce niewymagane w okresie zaawansowanej i widocznej ciąży – jednak w początkowym okresie, pracownica powinna pracodawcy stosowne zaświadczenie przedłożyć.
Narodziny dziecka stanowią jak wiadomo rewolucję organizacyjną dla pracowników którzy się nim opiekują. Aby sprawowanie opieki nie kolidowało nadmiernie z obowiązkami zawodowymi, przepisy przewidują zakaz zatrudniania w ramach pracy nadliczbowej pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4. Zakaz ten nie ma jednak charakteru bezwzględnego - może być bowiem uchylony w drodze swobodnej decyzji pracownika.
Przepisy nie regulują szczegółowo problematyki zgody pracownika (lub pracownicy) na świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych w ramach wspomnianego wyżej okresu ochronnego. Najlepszym rozwiązaniem jest forma pisemna – co daje pracodawcy podkładkę w razie kontroli np. z PIP. Pytanie czy taka zgoda może mieć charakter czasowy jak również czy może zostać cofnięta przez pracownika. W braku szczególnych uregulowań można uznać, że pracownik nie musi wyrażać z góry zgody na wykonywanie pracy nadliczbowej na cały okres – do dnia w którym dziecko kończy 4 lata. Wyrażenie zgody nie oznacza również, że takiej decyzji nie można cofnąć. Jednak warto ze względów organizacyjnych zadbać o wcześniejsze uprzedzenie pracodawcy o zmianie planów, który wówczas ma możliwość podjęcia odpowiednich działań organizacyjnych.
