Arbitraż i mediacja oferują dwa odmienne podejścia do rozwiązywania konfliktów. Różnią się one procedurą i wynikami. Niestety bardzo często omyłkowo i nieraz nieświadomie owe pojęcia są mylone i nadawane im jest to samo znaczenie, jednakże należy wykrystalizować różnice występujące pomiędzy tymi dwoma formami polubownego rozwiązania sporu, podkreślając niewymierną rolę mediacji i przedstawiając różnice z jej poziomu, jednocześnie obrazując niewątpliwy wkład omawianych zjawisk w kształtowaniu koncyliacji w szeroko pojętym świecie sportu.
Mediacja to proces, w którym strony zgadzają się na bezstronnego mediatora (neutralną stronę trzecią), który pomoże im w osiągnięciu dobrowolnego rozwiązania spornych kwestii. Strony mogą w każdej chwili zakończyć proces. Należy zauważyć, że mediator nie decyduje o wyniku sporu. Zamiast tego ułatwia dyskusję i negocjacje, dzięki czemu strony mogą samodzielnie znaleźć korzystne dla obu stron rozwiązanie. Mediator wyczuwa, jak daleko każda ze stron jest skłonna do negocjacji i kompromisu. Kiedy ten punkt zostanie osiągnięty, odgrywa on kluczową rolę, pomagając każdej ze stron w rozważeniu czynników niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy. Mediacja jest procedurą nieformalną, a jej wynik nie jest prawnie wiążący. Strony podpisują ugodę, ale ich przystąpienie do niej jest dobrowolne.
Arbitraż to sposób na szybkie, uczciwe, poufne i pozasądowe rozstrzyganie sporów. Strony zgadzają się na związanie decyzją jednego lub więcej niezależnych i bezstronnych arbitrów, zwykle wybranych przez strony. Arbiter otrzymuje oświadczenia obu stron, przeprowadza rzetelną rozprawę zgodnie z przepisami prawa i w przeciwieństwie do mediatora może wydać decyzję wykonalną. Arbitraż sportowy można ogólnie zdefiniować jako metodę rozwiązywania sporów związanych ze sportem poprzez ostateczną i wiążącą decyzję arbitrażową. Arbitraż ma dziś ugruntowaną pozycję jako dominujący sposób rozstrzygania sporów sportowych, głównie dzięki jednolitej praktyce i bogatemu, publicznie dostępnemu orzecznictwu Sportowego Sądu Arbitrażowego („CAS”) z siedzibą w Lozannie w Szwajcarii, potocznie określanego jako Sąd Najwyższy dla sporów sportowych. Od czasu ustanowienia CAS w 1984 r. arbitraż sportowy rozwinął się w wyspecjalizowany organ prawny, z dość unikalnymi zasadami i procedurami oraz szybko rosnącą liczbą spraw. Coraz większa liczba sporów związanych ze sportem nie jest zaskoczeniem, biorąc pod uwagę znaczny rozwój branży sportowej w ostatnich latach.
Plusy i minusy arbitrażu oraz mediacji są ściśle związane z charakterystyką konkretnej sprawy i oczywiście (i to ma ogromne znaczenie) wolą stron do prawdziwego rozstrzygnięcia sporu. A zatem, choć zarówno arbitraż, jak i mediacja opierają się na woli stron, to w przypadku mediacji ich „wola” jest nie tylko podstawą, ale i kamieniem węgielnym całego procesu. Wszystko opiera się na woli, a w szczególności na „dobrej” woli stron. W rezultacie to, co wydaje się być zaletą mediacji w stosunku do arbitrażu (w tym sensie, że strony dokładają wszelkich starań, aby rozstrzygnąć spór), może jednocześnie stać się jego piętą achillesową, jeśli strona przeciwna wybierze mediację tylko jako taktykę, aby zyskać na czasie lub „przechwycić” informacje, działając w trakcie mediacji jako swego rodzaju zwiadowca.
Największa zaletą mediacji w porównaniu nie tylko z arbitrażem, ale z każdym innym sposobem rozwiązywania sporów (w tym sporu sądowego), gdy obie strony przychodzą do stołu w ramach dobrej woli, ze szczerą intencją znalezienia rozwiązania, prawie pewne jest to, że ostateczne rozwiązanie zadowoli wszystkie strony. W trakcie postępowania mediacyjnego strony, jak i mediator (w przeciwieństwie do arbitrażu, w którym strony i arbiter trzymają się stanu faktycznego sprawy) mogą skorzystać z najważniejszych metod negocjacji, takich jak, m.in. oddzielenie ludzi od problemu lub naleganie na stosowane obiektywnych kryteriów.
Prowadzi to nie tylko do wzajemnie akceptowanego porozumienia, ale także (a to w dłuższej perspektywie jest jeszcze ważniejsze) pomaga budować relacje oparte na mocnych fundamentach. Należy jednak zauważyć, że ugoda jest tylko umową i chociaż, jak wyraźnie przewidziano np. w Regulaminie Mediacji Trybunału Aribtrażowego ds. Sportu w Lozannie, w przypadku jakiegokolwiek naruszenia, strona może polegać na takiej kopii umowy przed organem arbitrażowym lub sądowym i poprosić o jego wykonanie (w oparciu o ogólnie przyjętą zasadę pacta sunt servanda), nie ma ona sama w sobie tej samej „mocy” co wyrok sądu polubownego.
Kolejną zaletą mediacji jest to, że w niektórych przypadkach może to być jedyny sposób na rozwiązanie sporu. Spór nie zawsze jest spowodowany naruszeniem przepisu lub warunków umowy, może to być po prostu różnica podczas negocjacji, która jeśli nie zostanie rozwiązana, może doprowadzić m.in. do strajku graczy lub nawet blokady rozgrywek. Tak było w przypadku sporu między ligą NHL (National Hockey League), a jej zawodnikami, który we wrześniu 2004 roku doprowadził do odwołania sezonu 2004/2005.
Arbitraż jest niewątpliwie preferowaną metodą rozwiązywania sporów związanych ze sportem. CAS jest wyspecjalizowanym trybunałem arbitrażowym zajmującym się rozwiązywaniem tychże sporów. Należy przyjąć, iż działa szybko i skutecznie. Mediacja jest procesem alternatywnym, który lepiej sprawdza się w przypadkach „negocjowalnych”, czyli takich, w których strony mają wystarczająco szerokie pole do rozmów. Biorąc jednak pod uwagę fakt, że mediacja jest procesem niewiążącym i nieformalnym, może być wykorzystana jako etap przed arbitrażem, a w wielu przypadkach już na wczesnym etapie rozmów udaje się osiągnąć wyczekiwany konsensus. Wyraźnie określono w Regulaminie Mediacji CAS, iż strony mogą odwołać się do arbitrażu, gdy spór nie został rozwiązany w drodze mediacji, pod warunkiem, że między stronami istnieje umowa lub klauzula arbitrażowa. Zapis na sąd polubowny może być zawarty w umowie o mediację. W takim przypadku można zastosować tryb przyspieszony przewidziany w art. 44 ust. 4 Kodeksu Arbitrażu Sportowego. Klauzula ta daje stronom możliwość osiągnięcia ugody, a następnie polegania na decyzji neutralnej, jeśli istnieją kwestie, w których nie można osiągnąć porozumienia. Proces ten zachęca strony do stworzenia własnego, najlepszego rozstrzygnięcia, ze świadomością, że w przeciwnym razie arbiter narzuci decyzję.
Czy polubowne sposoby rozwiązywania sporów sportowych lepiej chronią interesy sportowców indywidualnych czy zespołów? Indywidualne sporty, takie jak tenis, nie są silnie uzwiązkowione, a zatem uczestnikom nie przedstawia się wewnętrznych mechanizmów rozstrzygania sporów, takich jak arbitraż. Rosnąca liczba sporów w sporcie oraz potrzeba szybkiego i efektywnego kosztowo rozstrzygania tych spraw w sposób prywatny oznacza, że zawsze należy brać pod uwagę mediację i zaleca się, aby klauzule rozstrzygania sporów w umowach odnosiły się do mediacji, aby zapewnić, że zawsze pozostanie ona jako opcja. Także zasoby trybunałów arbitrażowych zajmujących się sportem stają się coraz bardziej napięte, należy się zastanowić, czy zaczną one zachęcać strony do mediacji, być może nakładając kary za koszty, jeśli strona bezzasadnie odmówi mediacji w sporze. Zobaczymy co pokaże przyszłość, w której to ważne wydarzenia sportowe odbywać się będą w zasadzie codziennie, patrząc m.in. na zbliżające się MŚ w Piłce Nożnej, co daje też większą sposobność do tworzenia się konfliktów, a więc należy przewidywać, iż stronom będzie zależało na szybkim i sprawnym rozwiązaniu sporu, co niewątpliwe umożliwiają wyżej opisane metody polubownego rozwiązania sporu.
